के हामी भ्यागुता नै हौ ?, भेडा नै हौ ?

हामी नेपालीहरुको खुट्टा तान्ने प्रबृतीको एउटा सानो कथा नै बनेको छ कि भ्यागुता को उपमा , धेरै लाई थाहा पनि भएको त्यो कथा साच्चीकै चोटिलो सत्य साबित भएको छ । हाम्रो खोटो नियतले प्रत्यक ब्यक्ती प्रभाबित भएको छ । तर उधाहरण बनेर सच्चिएको कोही छैन ।

कथा को सस्मरण 'अमेरिका ले बिशेष उदेश्यका लागि नेपाल लगायत भारत , बगलादेश बाट भ्यागुता आयात गर्दो रहेछ । अन्य देश बाट टोकरी लाई जालीले टम्म मुख बढी पठाउदा पनि दुई चार जहिले पनि कमी हुने तर नेपाल बाट भने बिना जाली ले बाधि पठाउदा पनि एक भ्यागुता तल माथि नपर्ने । अमेरिकिहरु छक्कै परे रे, ह्वाट्स फनि ..... जब खोजी निती गरेछन पत्ता लागेछ कि ' बङाली , भारतीय भ्यागुताहरु जो टोकरी को तल्लो भागमा परेका हुन्थे, भन्दा रहेछन जा उम्की ज्यान बच्चा भन्दै तल बाट घचेट्दै जाली बाट उम्काइ दिदा रहेछन '' नेपाली भ्यागुता भने ए हामी चाँही मर्ने त भने ज्यान बचाउन भागेर मोज गर्ने ? भाग्लास भनी एक ले अर्का को खुट्टा समातेर अमेरिका पुग्दा रहेछन ''

ल हेर्नुस यो भ्यागुता को किस्सा सत्य हो कि होइन ? , कहिल्यै हामीले अरुको भलो चितायौं ? , यो मेरो हक नलाग्ने चिज मा दावा गर्दिन भन्यौं ?, हामी कहिल्यै सकारात्मक बन्यौ ?, हामी ले कहिल्यै सार्वजनिक जीवन मा आफ्नो गल्ती स्वुकार्यौ ?, हामीले आफ्नो उत्तर दायित्व प्रती सजग भै जिम्मीवारि निभायौ ?, आफु सित सम्बन्ध नभएको कुरामा टाढा बस्ने बानी बसायौ ?, अरुको हक खोस्न हुन्न भन्ने सोच बनायौ ? , अरु लाई अनाहक मा दु:ख दिनु हुन्न भन्ने बिबेक प्रयोग गर्यौ ?, अरु को बिस्वासिलो कसरी बन्ने भन्ने सोच्यौ ? मेरो कारण ले अरु ले दु:ख नपाउन भन्ने व्यबहार गर्यौ ?

दिन प्रती दिन नेपाल मा बढ्दै गएको अकल्पनिय त्रास , हत्या , लुट पाट , हिसा , असान्ती र अब्यबस्था को जिम्मेवार हामी सबै हौ कि नेता मात्र ?, अरु लाई दोष दिन छाडेर आफ्नो उत्तर दायित्व महसुस गर्ने कहिले ?, अरु ले लुटे लुट्नै पर्ने ?, अरु ले काटे काट्नै पर्ने ?, अरु ले बन्द गरे बन्द गर्नै पर्ने ?, कसै ले लडाए उस्लाई लडाउन नै पर्ने ? ,नराम्रो को सिको गर्ने राम्रो को सिको गर्न नै नपर्ने ?, यो भ्यागुता र भेडा को प्रबृति बाट नेपाली समाजले मुक्ती पाउने कहिले ?

दौंतरीमा नया आयाम - दौंतरी उखान टुक्का

अपडेट: मैले करिब एक हप्ता पहिला दौंतरीको नया आयाम बारेमा कुरा राखेको थिए। प्राय साथीहरुले अनुमान लगाइसक्नु भयो। हरेक हप्ता जस्तो गाउं खाने कथाको प्रस्तुती पछी अब हरेक दिन दौंतरीको छेउमा नया उखान देख्न सक्नुहुनेछ। आफैंले संकलन गरेर दौंतरीकै लागी तयार पारिएको यो उखान टुक्का करिब ४-५ बर्ष सम्म हरेक दिन नया उखान टुक्का पाउनुहुनेछ। तपाइहरु कुनै उखानको माने थाहा नभए च्याट बक्समा सोध्नुहोला। म त्यसको उत्तर दिने प्रयास गर्नेछु या अन्य पाठकको सहयोग माग्नेछु।

उखान टुक्काको आगमन पछि तपाइले पनि नया उखान सिक्ने मौका पाउनुहुनेछ भने आफ्ना केटा केटी लाइ पनि सिकाउन सक्नुहुनेछ। यो प्रस्तुतीले हराउदै गएको नेपाली भाषाका उखानलाइ केही हद सम्म भए पनि जोगाउने छ।

हरेक शुक्रबार गाउं खाने कथालाइ निरन्तरता दिंदै अब देखी हरेक शुक्रबार दौंतरीको ब्यानरमा नेपालको झन्डा पनि पाउनुहुनेछ। आशा छ यस्ले हामी सबैलाइ हरेक शुक्रबार नेपाललाइ माया गर्ने बहाना मिल्नेछ।

------------------------------------------------------------------------------
हिजो बाट दौंतरीमा नौलो तथा नितान्त नया हांगा थपिएको छ। केही नया र केही अमूल्य सामग्री दिने सोच अनुरूप नै यो हांगा थपिएको हो। तपाइहरुले याद गर्नुभएको छ त त्यो कुन हांगा हो? के हो त्यो नया चिज?

मायामा के मिसायौ

मायामा के मिसायौ तिम्ले,आर्कै गन्ध आको हो कि
आफ्नो भाखा बिर्सी फेरी तिम्ले अर्कै गीत गाको हो कि

न अटाउन सक्छु न हटाउन सक्छु कस्तो माया
यस्तो लाग्छ पूर्व जन्मको तिम्रो ऋण खाको हो कि

अनिर्णयको बन्धी भएकोछु,नजिक छेयौ कि टाढा
लोलोपोतो यता मिलाई अन्तै माया लाको हो कि

फुल भनि चुमे काँडा बनी बिझ्यौ भोगाइको कुरा
छल्की खस्छ आसु तिमीबाट उपहार पाको हो कि

सिउदै थिए म जिन्दगी उधार्दै रैछ्यौ तिमी चाँही
शिल्प पुगेन या भनु फेशन पुरानो भाको हो कि

King of Pop Michael Jackson Died at age of 50

Update: LA times has confirmed that Michael Jackson is dead.

Unconfirmed news has claimed King of Pop Michael Jackson Died of cardiac arrest at the age of 50.

Michael Jackson was rushed to the UCLA Medical Center this afternoon after suffering cardiac arrest, according to multiple reports. The fire department said that it responded "to a medical call at 100 block of Carrolwood," where Jackson lives, and that they took one person to the UCLA Medical Center

मर्निङ वाक

'बढी भयो', सभासदज्यू कमिजतिर औँला खेलाउँदै आफैँसँग फतफताउनुभयो । यो कमिज उहाँ आफैँले पहिरिनुभएको कमिज थियो । उहाँ मर्निङ वाकमा दौडिरहनुभएको थियो, तर दौडिन सकिरहनुभएको थिएन ।

'बाफ रे, साँच्चै हद बढी भयो', सभासदज्यूले ख्याप्प कमिजको बटनले खाएको गर्धन झुकाउँदै दोहोर्‍याउनुभयो । वरिपरि चोकमा दर्जनौँ गोडाहरूको प्रातःकालीन खलबली मर्निङ वाकको चालमा गुञ्जिरहेथ्यो । धोक्रे हाफ प्यान्ट फटाउने काँटको फिला थर्काउँदै रतनशेखर सेठ पनि सभासदज्यूकै बगलमा दौडिन आइपुगे ।

'हुजुर, के बढी भयो ?,' सेठले कुरा उठान गर्दै व्यापारिक लबजमा सुझाए-'बढी भयो त बढिया नै भयो नि हैन र हुजुर !' संसारका समस्त ठूला मान्छे 'मर्निङ वाक'मा एकजुट होऔँ भन्ने लयमा सेठले चश्माभित्रका आँखा फनक्क घुमाए ।

'अरे के बताऊँ रतनबाबू, सम्हाल्नै नसक्ने बढी भयो, के गरूँ-के गरूँ ?' कमिजको बटनतिर अलमलिएका औँला हावामा दरफराउँदै सभासदज्यूले कुरो घुमाउनुभयो । कुरा घुमाउने उहाँको प्रिय सोख हो । उमेरमा सभासद्‌ज्यूले के-के घुमाउनुभएथ्यो, तिनै अभ्यासले पाकेर आज ठूलै हूललाई ठूलै कुरामा घुमाउने दायित्वमा स्थापित हुनुहुन्छ । सभासदज्यूको पिरोलो देखेर झोक्रिनुसाटो उल्टो सेठजीका आँखा हर्षले धपक्क बले । सेठजीले चमत्कारिक उपाय कतै फेला पारेझैँ टपक्क टिपेर सुझाए-'तो कुछ फिकर नकर्नुस् हुजुर, कौन कुरा बढी भयो ओ सब हामीलाई दिइदिनुस् तो टेन्सनै साफ !'

सेठका कुराले सभासदज्यूको मुहारको ध्वाँसो पग्लिएन । उहाँले कमिजमाथि फेरि हत्केला मुसार्नुभयो । सेठजी भने सभासदज्यूसँग बढी भएको चिजबिज पाउने आशले दौडिँदादौडिँदैको चाल रोकेर धोक्रे हाफ प्यान्टमाथि लत्रिएको कुर्ता सम्हाल्दै सामुन्नेमा उभिए ।

'उहू सेठ, के ठट्टा गरेको ?' सभासदज्यूले रुन्चे अनुहारको एउटा फक्लेटामा तत्काल छाएको व्यङ्ग्यको तरङ्ग पोख्दै बल्ल रहस्य खोल्नुभयो-'मेरो पेटको बोसो पो बढी भयो भनेको त !' जिस्क्याउनुभयो-'सेठको त पहिल्यैदेखि कुर्ताभरि निसासिएर बसेको बडेमानको भकारी छँदैछ, उल्टै मेरो बढेको पेट दिऊ ?' यति भनेर उहाँले आफ्नो कमिजको फेर उचालेर सेठतिर देखाउनुभयो । पर्वमा बज्न ठीक्क दमाहा प्रकट भयो ।

'अरे हुजुर, क्या बात कर्नुहुन्छ', बढी चिजबिज पाउने उत्साहले तन्किएका सेठका आँखा माछाविहीन जाल जस्तै सामसुम्म निचोरिए । 'हामीले त सोच्यो- संविधानसभाको चक्करमा छिरेर डेली तलबपानी और वो सुझावउझाव कलेक्सनले कुछ ज्यादा नै मालमत्ता जम्मा भइगएछ, बढी भयो भनेर कस्तरी लालच जगाउनुभयो हे हे हे …', घाँटीका लुँदा हल्लाउँदै सेठजी मुस्कुराए । सोधे-'हुजुर, मेचमा आरामसे पिठिउँ अडेसा लाकर बैठिराख्नुभोहोला, तब थोडी अडेसा लाएकोतरफ पेट जाओस् ? अडेसामा ठोक्किएर धकेलिएपछि पेट त आगे नै आइहाल्छ नि !'

'तब त हेर्नु न, एक वर्षभो संविधानसभामा चुनिएपछि बढेको पेट घटाउन कुद्‌याकुद्‌यै छु र पनि फिटिक्कै घट्या छैन ।' सभासदज्यूले खिन्न हुँदै दुःखद उदरकथा कहनुभयो । सोझासीधा जनता भने मर्निङ वाक नगर्दा पनि हावा खुस्किएको बेलुन जस्तै पेट सुकाएर बसिरहेछन्, देशका नेता र सभासदलाई भने यो के-के चर्तिकला गर्नु परिरहेको, सेठको ठूलो टाउकोले केही सोच्न सकेन । सभासदज्यूले शङ्का जनाउनुभयो-'कतै यो दिनदिनै भत्तारसद र महिनैपिच्छेको तलब त नपचेको होइन सेठ ?' उहाँलाई हामी ठूलाहरूले मात्र किन मर्निङ वाकमा पेट घटाउन सास्ती खेप्नुपरेको भन्नेमा झोंक चल्यो ।

'ओ हुजुर, कसके काम कर्नुस् , पेट पुरानै लाइनपर आइहाल्छ, यो मर्निङ वाकको बदला काममै कुदाकुद कर्नुस्', कारखानामा थेत्तर कामदारलाई अह्राएजस्तै सेठजीले साउतीको स्वरमा भने । सभासदज्यूको चिन्तित आवाज सुनियो-'अरू केही होइन, यो अपचको समस्या हो, त्यसैको प्रमाणचिन्ह हो मेरो घनघोर पेट । यसलाई घटाउन मैले अरू मर्निङ वाकमा जोडले कुद्‌नैपर्छ ।' भन्नासाथै सभासद्‌ज्यू तुरून्तै वेग मारेर अघिल्तिर हुइँकिनुभयो ।

पछिल्तिर एकलासमा सेठ सभासदज्यू गएतिर कराउँदै थिए-'अरे हुजुर, वो तो ठीक छ, तर के हुन्छ हामी जनताको पेट, यो देशको हालत के हुन्छ ? हुजुर संविधानको के हुन्छ..... के हुन्छ ?'

*तस्बिर: आर्यसिटी.कम

बिछोडको पिडा

तिमी सँग बिताएका, ति दिनहरु याद आयो।
परेलिमा लुकाउन खोजे आसुको छाल आयो ।।

तिमी जादा, मेरो बस्ती, निर्जन एउटा ठाउँ जस्तो ।
तिमीलाई पछ्याउदै, तिमी तिरै जाउ जस्तो ।।

तिमीलाई भयो कस्तो मलाई आसुँ थाम्न गार्हो ।
नभेटेको भए हुन्थ्यो, छुट्टीन लाई कती सार्हो।।

शायद जिन्दगी यस्तै होला दुई दिने घाम छाया
छाती दु:ख्छ सम्झी सम्झी शायद यही हो माया

इन्दिरा घिमिरे
अमेरिका

मनको दासी मान्छे

आचार्य प्रभा
(अमेरिका )

तिमी मलाई महसुश गर्छौ भने
सर्वगुण सम्पन्नताको अपेक्षा नगर ........,
किन कि..... म पनि मान्छे हुँ ,
मान्छेभित्रको मन म सँग पनि छ ,
त्यो मन कहिले घमण्डले
अग्लिन सक्छ ,
अनी... कहिले
बहकिन सक्छ ,
त र...... त्यही मनलाई
हर मान्छेले छात्तिमा
लुकाएर राखेको हुन्छ ,
जसरी मैले पनि राखेकी छु ,
त र... भन्छौ भने
कस्लाई पो त्यो मनको
दासी हुन मन लाग्छ र ?
त र अफसोच !
मनले मान्छेलाई दासी बनाएको हुन्छ ,
कहिले यो आत्तिन्छ ,
अनी... मान्छेलाई तर्साइदिन्छ,
कहिले यो मात्तिन्छ ,
अनी... मान्छेलाई बहकाइ दिन्छ
कहिले यो लाचार बन्छ ,
अनी... मान्छेलाई निरस बनाइदिन्छ,
यही मनको अभिनयमा
मान्छे रुमाललिएको हुन्छ ,
ल... तिमी पनि निर्णय ग र
के तिमी पनि यस्बाट अछुत छौ त ?
त्यसैले.... मेरो सामिप्यताको अर्थमा
तिमी, मेरो मात्र गुणको
साझेदारी बन्ने कोसिश नगर ।
म पनि मान्छे हुँ
मान्छे भित्रको अवगुण म भित्र पनि छ
त्यसैले.... मलाई महसुश गर्छौ भने
यी सारा तीता सत्यहरुलाई
हाँसेर स्वीकार ग र
अनी मलाई महसुश गर्ने कोसिश ग र ।

खडेरी लागेको मन र असार

- गणेश खड्का " प्रतिक्षा "
तिवारी भञ्ज्याङग - ४ , भोजपुर
हाल : भिक्टोरिया ( सिसेल्स )

हरियो भन्नु सालको पात पहेंलो बेसार
यता नि पानी उता नि पानी लागेछ असार ।
पानीलाई पर्‍यो लै रिमिझिमी रुझ्यौ कि रुझिनौ
आँखाको चालले बोलाएँ मैले बुझ्यौ कि बुझिनौ ।

प्रिय सखा डल्ली,
असारको यो झम्के झरी सँगै सुमधुर सम्झना तिमीलाई ।
संपर्क बिनाका थुप्रै वसन्तहरु बितिसक्दा पनि तिम्रो खुट खबर पाउन सकिन,  न त तिमीले नै जिन्दगीको कुन सास्ती खेपिरहेको मेरो पत्तो पाउन सक्यौ होला । खोइ कुन्नी कहाँबाट दिलसराले पत्तो पाइछे मेरो टुङ्गो र चार हरफ लेखी पठाइछे, सँगै तिम्रो पनि अस्पष्ट ठेगाना नत्थी गरिदिएकी रहिछे। मात्रै झझल्कोसँग चित्त बुझाईरहेको मेरो मन किन मान्थ्यो र ? तिमीसामु पुग्ने यत्ती मात्र पनि बाटो मेरो लागि काफी भइहाल्यो । पाउन त पाउँछ्यौ कि पाउदिनौ तै पनि धर दिएन यो मनले । फलस्वरुप सम्झनाका यी लघु शब्दहरु तिमी सामु प्रेषित गरेको छु पुगोस् नै भनेर ।

प्रिय डल्ली, छातीभरी देश बोकेर विवश प्रवासी जीवन ब्यतित गर्नु आफैंमा कत्ती कष्टकर हुंदोरहेछ पाइला-पाइला भोगिरहेछु यो घडी म । सहयात्राका कयौं सुमधुर क्षणहरु चलचित्रका द्रिश्य झैं एक पछी अर्को खसिरहेछन् आँखै अगाडि । तर तिमी छ्यौ कतै दूर देशमा र म छु भूगोलको यो अनकन्टार कुनामा । थाप्लोभरी रिनको भारी बोकाएर भाग्यको जस्केलाबाट जीन्दगिले निर्दयी धकेलिदिएपछी म बिचरो संघर्षको मैदानमा होमिनु बाहेक के नै गर्न सक्थें र अरु ? आज सपना जस्तो लाग्छ हामी मध्य को कहाँ पुग्यो को कहाँ ? जीन्दगिको एउटा पाटो सँगै धकेलेथ्यौँ हामीले । हाम्रो बाल्यकालदेखी तरुण हुँदासम्म मरिहत्ते गरेर जीन्दगीका सबै अवयवहरुमा साथ दिने ती हाम्रा थुप्रै सहेलीहरु कहाँ -कहाँ छन् र के गर्दै छन् ? मसँग अत्तोपत्तो छैन। ती सबै मध्य तिमी विशेष लाग्छ्यौ मलाई । अधिक सम्झना छ यो छातीमा तिम्रो । अब त तिम्रो घरजम पनि भयो होला । त्यो पुष्ट वदन त्यसै-त्यसै झोलायो होला मात्रीत्वको गहिरो सुवासना छर्दै । यही त हो संसारको रित, हामी कोही पनि प्रीथक रहन सक्दैनौ यसबाट । डल्ली, आफ्नो नित्य कर्मको एक फेरो घुमेर फेरी असार हाम्रो सामु आइपुगेछ। भनौ न असार लागेछ, अझ भनौ वर्खा लागेछ। नास्पात्ती, आरुबखडा र ऐंशेलुको झ्याङ्गमा झुम्मिएको त्यो क्षण सम्झ त ?
पानी पर्‍यो सालघारी करायो
वर्खा लाग्यो भेटघाटै हरायो ।
नाच न बाउसे नाच न रोपार दबदबे हिलोमा
छुपुमा छुपु धान है रोप्नु असारे पन्ध्रैमा ।

मानो रोपेर मुरीको सपना साँच्ने मौसम हो यो । र यही हो तिमीलाई मैले सबभन्दा बढी सम्झिने याम । हामी कत्ती रमाउथ्यौ नि यो बेला ? हरेक कर्मवीरले कम्मर कसेर माटोसँग मुटु साट्ने समय यही त हो । पसिनामा मोती फलाउन कहाँ जानु पर्थ्यो र शान्ती भए आफ्नै भूमिमा । असारको यो रिमझिमसँगै अतितको एउटा मिठो अनुभूतिले हर घडी चिमोट्ने गरेको छ मलाई यती बेला । कती ब्यस्त रहन्थ्यौ नि हामी यो मासमा ? एक दिन भेट नहुँदा कती अँध्यारो लाग्थ्यो जगत नै । गैरी खेतको बेठीमा हिलो खेल्दा दुबै जना एकै साथ हिलोमा पछारिएको त्यो हिलाम्य क्षण र लाजले स्याउ बनेको तिम्रो गाला मेरो मानसपटलबाट मेटिएला र त्यसै ?

मेरी प्रिय सखा, हामीले भोगेको त्यो सुमधुर समय अहिले पुरै उम्केर गैसकेछ हामीबाट । परिस्थिती कहाँ त्यो बेलाको जस्तो सहज रह्यो र अब । गाउँमा एउटाको रोपाईं भयो भने पुरै गाउँ नै उल्टेर काम फत्ते गर्ने त्यो मिलेमतो , त्यो सद्भाव र भाईचारालाई अहिले एउटा खेताला पनि नपाउनुले गिज्याइरहेछ। यती सम्म कि तन्नेरिहरुको पलायन ले गाउँमा जन्ती -मलामी पाउन छोड्यो भनेको सुन्दा त्यसै -त्यसै बिरक्तिएको छु ।

खोला पारी म मायाँ लाउँदिन
वर्खा लाग्यो आइरहन पाउँदिन ।
छुपुमा छुपु धानैमा रोप्नु हातैमा विउ छउन्जेल
मिठै मा खाउँला राम्रै मा लाउँला हजुरको जीउ छउन्जेल ।

कामको चटारोले आफ्नी प्रियालाई भेट्न समेत नभ्याउने मनहरु यतिबेला कर्तब्य छोडेर विध्वंसतिर वहकिएको देख्दा -सुन्दा मन कटक्क काटिएर आउँछ। काम गर्ने मान्छेको अभावमा सिम खेत बाँझो हुनुको पीडा एउटा क्रीषी प्रधान देशको लागि कती जर्जर होल कल्पना गर त ? फेरी जब मानव जीवन खाद्द्य असुरक्षा र भोकमारीले जकडिन्छ हामीले आफुलाई क्रीषी प्रधान देश को बासिन्दा भन्न लाज लाग्छ नि होइन र ? छलकपट र अपराध मिसिएको राजनीती हाम्रो देशको सबै भन्दा ठुलो अभिषाप बन्यो । संसारका सबै युवाहरु आफ्नो देश बनाउन जुटिरहेको बेला हाम्रातिरकाहरु चाहीं भत्काउन अभ्यस्त बने। सामाजिक मूल्य र मान्यतालाई चटक्कै भूलेर पाखण्डी र आडम्बरी हुनु हाम्रा युवाहरुको दैनिक जीवनशैली बन्यो । आफुले नैतिक शिक्षा, जीवन पथ र कर्मभूमि देखाएर सँगै डोहोर्याएको मूर्ख पथिक आफ्नै सारथिप्रती आक्रमक बन्छ भने त्यो स्वार्थ र अवसरवादको पराकाष्ठा होइन भन्नु झन् अज्ञानिपन हो। संसारमा यस्तै बेइमानिहरुले शान्त तलाउमा ढुङ्गा हान्दा रहेछन्। मेरै परिसर यस्तो दूषित बातावरणबाट अछुत रहन सकेन। थुप्रै देखेको र भोगेको छु मैले। यस्तै परिस्थिती तिम्रो पनि जीवन भोगाइको एउटा पाटो नबनिरहेको होला भन्न सक्तिन म । बस् चनाखो रहनू ।

प्रिय डल्ली, असारे गाउन तिमी माहिर थियौ । तर अब त अधम हरुले धावा बोलेको गाउँ वेंसीले संस्कृति पनि भूलिसक्यो होला। न हाक्पारे, न रोधी, न दोहोरी, न असारे, न त देउसी-भैलो नै । यो क्षण , यो असार याम , यो पानीको रिमझिम। फेरी मलाई त्यही मिठो अतितले झस्काउँछ। असारको दबदबे हिलोमा रातो पटुकीमा सजिएकी तिमी, अनि मेशिन सरी चल्ने तिम्रा हातहरुले धानको बिउ रोप्दा तिम्रा चुराहरुबाट जाग्ने रोमान्चकारी ध्वनीले अद्द्यावधी मलाई रोमान्चित पार्ने गर्छ। कहाँ छिपेको छ र यो मुटुबाट त्यो क्षण ? डल्ली, तिमी एउटी चन्चले युवती मात्र नभै सिर्जनाकी मुहान पनि हौ असार जस्तै । एउटी साहसी नारी चरित्रको छवीमा देखेको छु मैले तिमीलाई । मलाई अहिल्यै जस्तो लाग्छ - शैलजा दिदी नेपालको प्रथम महिला उपप्रधानमन्त्री हुँदा तिमी खुशीका अश्रुधारा बगाउदै फुरुङ्ग भाकी थ्यौ एउटा अदम्य साहस र उत्साह बोकेर। शायद थाहा पयौ नै होला तिनै तिम्री वीरङ्गना अब हामी सामु रहिनन् । कत्ती रोयौ होला नि फेरी ती साहसी महिलाको अवसानमा तिमी ? के गर्नु, राम्रो मान्छेलाई झूठ बनाउने अनौठो संस्कृतिमा विवश हेलिनु परेको छ तिमीले, मैले र हामी सबले। गरीब जनताको स्वतन्त्रता खोसेर तिनैको विश्वास माथि कुठाराघात गर्ने किसिमको दुषित राजनीतिक संस्कार नसुध्रेसम्म हाम्रो नियती पासोमा परेको हरिण भन्दा काम जर्जर नहुने भयो ।

प्रिय बालसखा , प्रक्रीतिमा असार बर्षे पनि मनमा भने खडेरी लगेको लाग्यै छ । अभावले थाङ्थिलो ग्रीहस्ती, चुहिएको छानो र चर्किएको घरको भित्तो टाल्ने उपक्रम मात्र प्रवासीनुको कारक तत्व बनेन। आँफैंले आर्जेको घरबार आफ्नै भन्न नपाउनु पो सङ्गीन पीडा बन्यो त हाम्रा लागि। देशका अधिकाशं जनताहरु खान नपाएर भोक भोकै मर्न वाध्य भईरहेका बेला हाम्रा नेताहरुलाई कुर्सी र पदका लागि लुछाचूंडी गर्दै फुर्सद भएन। कहिले कहीं त यस्तो लाग्छ - यी गिद्द हरुलाई किन कालले एकै चोटि लाँदैन ? देशको कुरा छोडेर, राष्ट्रियता र स्वतन्त्रताको चिन्ता भूलेर खाली ब्यक्तिगत हुने हो भने तिमी सँग बिताएका पुराना दिनहरु सान्त्वनाका श्रोत बन्ने गरेका छन् मलाई यो बिरानो माटोमा । सम्झिन्छु, तिमीले मेरा उपर दर्शाएका ती अनगिन्ती प्रेमाभावहरु । तिम्रो शुलभ नारी आत्माको पूजा गरेर कहिले थाकुँला र म ? रेडियोमा मेरा नाटक हरु बज्दा तिमी गाउँभरी खुशखबरी गर्दै हिंड्थ्यौ। नाटक बज्ने तिथी मिती पुरै कण्ठ हुन्थ्यो तिमीलाई । ठीक समयको उर्दी गर्दै रेडियो खोल्न घर-घर पुग्थ्यौ तिमी। अझ यत्ती सम्म कि कामको चापा चाप परेमा सानो हाते रेडियो पोल्टामै बोकेर मेला पात जाँदा कत्तिले तिमीलाई नक्कली पनि पनि भने होलान्। गाउँ छोडेर म हिंड्ने बेलामा पिलपिल आँशु झार्दै- 'अब त यो गाउँ मा कहिले नाटक खेल्न पाइएला र ? कहिले नाचगान गर्न पाइएला र ?' भनेकी तिमीले अझै पनि मेरो कानमा गुन्जिरहन्छ उसैगरी । जे होस्, संस्कृतिप्रतिको तिम्रो लगाव साँच्चै प्रसंसा गर्न लायक छ। विध्वंशकारी हरुलाई पाखा लगाएर आफ्नो संस्कृतिका अमूल्य धरोहरहरुलाई बचाइराख्नु तिमी जस्ता कर्मठ नारीहरुको कर्तब्य हो । यो असारमा पनि तिमीले उस्तै पारामा उही भाकामा रसिया भन्नेछ्यौ, असारे गाउनेछ्यौ । जन्मघर भए नि कर्म घर भए नि आखिर नेपाल मै त छ्यौ होल। यही त हो हाम्रो पुण्यभूमि, जन्मभूमि र कर्मभूमि। आरक्षण र अधिकारमा प्रतिशतको नारा उरालेर दाजु-भाइबीच मल्ल युद्द मच्चाउनु भन्दा क्षमता र पौरख प्रदर्शन गर्नु बढी श्रेयश्कर ठहर्छ। तिमीले त्यही गर्नेछ्यौ जो समाज हितको पक्षमा हुनेछ। मनभरी खडेरी लागे पनि असार को सिङ्गै रिमझिम तिमीलाई। तिमी मार्फत असारको रसिलो शुभकामना सबै नेपाली क्रीषक दाजुभाइ-दिदीबहिनिमा बाँड्न चाहन्छु । बस् ।
तिम्रो बाल सखा
जीवन संघर्षको मैदानबाट ।

रिमिमाझिमी पानी है पर्‍यो असारे मासैमा
हिंडेको हामी धान है रोप्न वेंशिको फाँटैमा
बियाडे दाजु बिउ काढी ल्याउनु बाउसेले बिउ दिनू
हली है दाजु हल गोरु साउँदै हाँसेर गाइदिनू ।

बैराग

शेखर ढुङेल

०६-२०-२००९

दसकौं भयो किरण बेखबर भएको । इष्टमित्र, गाउ , शहर , स्कुल , कलेज का साथी सबै बाट .... अरु त अरु, आफ्नै जोडी बच्चाकी आमा जीवन संगीनी , जन्म दिने आमा सित बिछोडको पिडाले समेत छोयो कि छोएन उस्लाई ? कसैले अनुभुती गर्ने मौका पाएका छैनन । फर्कने नफर्कने ? जिउदो छ कि मरिसक्यो कसैले अनुमान लगाएको छैन । किरणको छाया समेतको आभास कतैबाट नगुन्जेको धेरै भयो । चिन्ने जान्नेहरु कहिले काही कुरा काट्छन अती आदर्श अनी महत्वाकांक्षी थियो उ । उस्को आदर्शले उसै लाई खायो पनि भन्दछन कोहि कोहि । यस्तो मान्छे त युरोप अमेरिकामा जन्मनु पर्दछ हाम्रो देशमा के काम अर्कोले थपेको थियो । किरणको आशु र पिडा उसै सित बुझिदिने थिएन कोहि ।

जिन्दगीमा के के न गर्छु भनी टुप्पी बाधेर पढि बि. ए. सम्म पास गरेको थियो किरण ले । समाज को रित र आमा को अनुरोध लाई नाघ्न नसकी पढाई को क्रम मा नै बैबाहिक गाँठोमा बाधिएको थियो किरण । असल बन्छु भनी न त साथी भाई सित बसेर पिउँथ्यो न त धुवा उडाउथ्यो बदनियत पनि थिएन उस्मा । अरुको भाग र हक खोसिने देखे उ टाढै हुन्थ्यो, आफ्नै भाग खोसिए पनि अधैर्य हुँदैनथ्यो, समाज मा न्याय सम्पादनको कुरो उस्को रुची हुन्थ्यो । साथीहरु यसरी माथि चढिदैन कुनै न कुनै हागो त समाउन नै पर्दछ भनी सल्लाह दिन्थे, तर उ एक्लै संघर्ष गर्नुको तितो अनुभब लाई मिठो मानि सहर्स स्विकार्दथ्यो र बिना आफ्नो टेक्ने धरातल त्यो अस्थिर हुन्छ भनी जवाफ दिन्थ्यो ।

एक दुई गर्दै बर्षौ बित्यो किरणले हातमा प्रमाण पत्र बोकी हिंडेको , प्रमाण पत्रको लेमिनेसन पनि पत्र पत्र भै फाटी सकेको थियो । उस्को सोझो पन र आदर्शले बिस्तारै आवारा, गफाडी अनी घमन्डी को भारी बोकाइ रहेको थियो । घरायसि व्यबहारको बोझ उठाउने क्षमता नहुँदा उ आफन्त बाटै गैह्र जिम्मेवार भनी अरोपित भै सकेको थियो ।

कहिले काही अनुनय बिनय गर्दा दुई चार रुपैयाँ को सहयोग गर्ने पनि तर्की हिंड्न थाले । उधारोको बोझले दिन भन्दा रात लाई प्यारो बनाइ सकेको थियो किरणले । सन्तानको बेवास्ता , सङिनी को दैनिक ठास ठुस र घुर्की, आमाको यसो छैन उसो छैन को गन गन ले भित्र भित्रै बिक्षिप्त बन्दै गएको थियो किरण । हरेक बिहानीले उस्का सपना लाई लोक्पा खुवाउदै गएको थियो । अरु को मात्रै होइन अब त किरण स्वयंको भरोसा मा सशंकित हुन पुगेको छ ।

मामा माइज्युको आक्रोस पूर्ण गुनासो थियो कुन्नी के नाम को ब्यापार गर्छु भनी पैसा माग्या थे नदिएर रिसाएका छन, उता दिदी भिनाजु कोस्दै थिए त्यस्तो काम धाम नभएको लाई पैसा सापट दिएर डुबाउनु छ र दु:ख गरेर कमाएको सम्पत्ति ? रिसाए रिसाओस । अाफु चोखो बनेर खोट जती किरणको टाउको मा थोपर्ने को एउटै स्वर हुन्थ्यो । परिस्थितीले किरण लाई संसारको भिड ले एक्लाउदै लगेको थियो । नजिक हुन खोज्यो तर्किने धेरै थिए । सहपाठि,  साथीहरु जो धनाढ्य थिए अनैतिक पेशामा इमान बेच्न हौस्याउथे किरणले साहस गर्न सकेन,  इज्जत र नैतिकताको पर्खाल नाघ्ने हिम्मत किरणले गरेन । हौस्याउने हरु उस्लाई लाछी भन्दथे । किरणको आदर्श र इमान्दारिताले उसै लाई खाइ सकेको थियो । मानसिक तनाब चरम अवस्थामा दौडदै रहदा दुर क्षितिज सम्म आसाको कुनै झल्को छैन उस्को नजरमा । मर्नु भन्दा बहुलाउनु एक मात्र बिकल्प थियो किरण सित आफ्नो हातमा ।

सधैं झै आज पनि किरण झिसमिसे मै उठ्यो । संगीनीको निरास मलिन अनुहारमा क्षमापार्थी याचनात्मक भाबमा हेर्‍यो , संगिनीले कुनै नौलो र उत्साह देखाइनन , नि:शब्द किरण बच्चा हरुको कोठामा छिर्‍यो, दुनियाँ देखी बेखबर बाल सुलभ निन्द्रामा थिए ति .... । मन मनै मुरी मुरी माया दियो । भाब बिभोर भएर टप्किनै आटेको उस्को आशु पछाडि कसैको आवाजले रोक्कियो । थाहा नै नभए झै किरणले ध्यान कतै मोड्ने कोशीस गर्दै थियो तर काँध मा संगीनीको हात उस्ले महसुस गर्‍यो । उन्को आँखा मा हेर्ने साहस किरणले बटुल्न सकेन बच्चा झै लपक्क अँगालो हाल्यो र आशु खसाल्यो लुकाएर । उ अझै निसब्द नै थियो । मन मनै उ माफि माग्दै थियो सुख दिन नसकेकोमा र सदा को लागि मनग्य माया लिदै थियो उनी सित । मन भित्र एउटा अकल्पनिय निर्णय बोकेर ब्युझिएको किरणले अप्रिय बाटो रोजेको थियो । संगीनी सित आँखै नजुधाइ दैनिक बोक्ने गरेको एउटा ब्याग बोकी बाहिर निस्कियो । आमाले पूजा कोठा मा बजाएको घन्टले बच्चा पनि ब्युझि सकेका थिए । उ अगाडि बढ्यो माथि झ्याल बाट बच्चा र तल ढोका बाट जीवन संगिनी ले किरण लाई पछ्याइ रहेको भान थियो । जब भन्झ्याङ बाट ओरालो लाग्नु पर्ने भयो किरण ले साहस गरी घर तिर फर्की हेर्यो सबै को आँखा उस्लाई नै ताकेको ताक्यै रहेछन । किरण थुचुक्क बस्यो र अनायास भक्कानो परेर रोयो धित मरुन्जेल । आफ्नो लाचारी प्रती प्रायश्चित गर्‍यो, माफ माग्यो आँफै सित र यो समाज सित अनी बाटो लाग्यो अदृश्य गन्तब्य तिर । बाटोमा भेटिएका कसै सित पनि हाइ हलो भनेन लगाम लागेको घोडा झै सिधा हिडि रह्यो गोरेटो सडक र हावाइ मार्ग हुँदै ..........

समयको निरन्तरताले सन्तान जवान भैसके । संगीनी बृद्ध भैसकीन ।आमा परमधाम भैसकिन । संगीनीका आँखा अझै बाटो हेरी टोलाई राखेका छन कतै टुप्लुक्क आइपो हाल्छन कि ? कतै हुलाकी ले खबर पो ल्याइ हाल्दछन कि भनेर ...........

समाप्त

हात खुट्टा भाँच्नै पर्ने , हड्डी फुटाल्नै पर्ने क्रान्ति !

माओवादी हिंसा कालमा अक्सर सुनिने शब्दहरु थिए 'कारवाही' र 'सफाया'। माओवादी इतरका राजनीतिक दल वा व्यक्तिहरूलाई सरकारी सुराकीको नाममा कारवाही गर्नु माओवादीको जनक्रान्ति थियो । कारवाहिको तरिका उनले आँफै तयार पारेका हुन्थे । कसैलाई तास खुवाउँथे, कसैलाई कपाल मुडेर भाटा र लौराले कुटेर भाटे र लौरे कारवाही गर्थे। मैले थाहा पाए अनुसार उनीहरूले गर्ने क्रान्ति अक्सर बिभत्स हत्या र मारमुङग्रीमा देखिने गर्थ्यो ।

श्याङ्जा र पाल्पा जिल्लाको सीमावर्ती गाउँ चापाकोटमा माओवादीको एमाले कांग्रेससंग झगडा परेछ । अपशोस, भीडन्तमा एकजना माओवादी पनि मारिन पुगे। लखेटालखेटमा भीरबाट खसेर उनको मृ्त्यू भएको रहेछ । केही दिन पछि माओवादीले प्रतिकारमा गाउँमा धावा बोल्यो र एक को बदला दुईजना स्थानीय नेताको अपहरण गर्‍यो । ई व्यक्ति मैले व्यक्तिगत रूपमा चिनेका एमालेका स्थानीय नेता र शिक्षक गुप्त वि क थिए । आज पर्यन्त गुप्तजीको अत्तोपत्तो छैन तर दोस्रा व्यक्ति नेत्र भण्डारीलाई माओवादीले जीउँदै उनको शरीरको छाला उधारेर काली गण्डकीको बालुवामा तड्पाइ तड्पाइ मारेको कुरा, उनका आफन्त र चापाकोट रत्नपुर यताउतिका गाउँमा अझै सुन्न पाइन्छ । स्थानीय व्यक्तिहरू भन्छन् भण्डारीजीको टाउकोको छालासहितको रौँ र कपडाका केही टुक्रा तथा लगाएको घडी र शरीरको अन्य भागको छाला खुला बगरमा यसरी फालिएको थियो कि मानौँ माओवादीले जनाउ दिन चाहन्थे कि उनीहरूको बिरोधमा लाग्नेहरू को हविगत के हुने रहेछ ! । मैले पाल्पा रामपुरका एकजना साथी एमाले नेताबाट त्रिभूवन क्याम्पस् पाल्पाको प्राङ्गणमा यो कुरा सुन्दा मेरा रौँ सिरिङ्ग भएका थिए र म भाउन्निएको थिएँ, यो सोचेर कि एउटा नेपालीले अर्को नेपालीलाई यो अमानवीय तरिका अपनाएर व्यवहार गर्नु पर्ने नौबत किन आइपरेको होला !

माओवादी बिरुद्द सेना र सरकारी फौजले पनि अत्याचार गरेको थियो होला । तर यहाँ गरिएको चर्चा निहत्था नागरिकहरू जो आफ्नो काम, व्यवसाय र विचारको जिवन जीउँदै थिए तिनिहरूको मात्र हो । क्रान्तिकारीले त मर्ने र मार्ने कसम खाएर युद्दमा लागेका थिए होला तर सामान्य जनताका लागि त जीवनको जोहो गर्नु पर्ने कुराले महत्व राख्थ्यो ।

त्यसपछि, केही समयको अन्तरालमा मैले भैरहवाका एकजना स्थानीय व्यापरीलाई भनेजति चन्दा नदिएको हुनाले, सरकारको पक्षमा सुराकी गरिएको आरोपमा गरिएको कारवाही देख्ने दूर्भाग्य खेपेको थिएँ । म काम विशेषले एकजना आफन्तकहाँ गएकै बेलामा यो घटना देख्न पुगेँ । मधिशे मूलका यि व्यापारीसंग ५० लाख माग गरिएकोमा , मोलमोलाउ १० लाखमा झरे पनि उनी अझै घटाउन सकिन्छ भन्नेमा विश्वस्त रहेछन् र माओवादीका भूमिगत नेताले भेट्न बोलाएको स्थानमा भे्टन गएछन् । तर, दूर्भाग्य कुनै चेतावनी बिना माओवादीहरूले उनलाई ढुङ्गाको मचानमा रखेर उनका दुवैवटा खुट्टा फलामका घनले हानेर पहिला ठनक ठनक भाँचेछन् र बोलि उपचारपछि जोडिन पनि नसकोस् भनी थिलोथिलो पारेछन् । मेरा नातेदारका नजिकका मित्र रहेका उनलाई घटनाको ८ वर्षपछि गएको डिसेम्बरमा मैले भेटेँ । आजीवन अपाङ्ग शरीर बोकेर उनले आफ्नो पीडा बताइरहँदा, मेले यो कथित क्रान्तिको दूर्नियतपूर्ण पाटो देखेँ ।

रक्तरंजित क्रान्तिको चर्को युद्द लडेकाहरूका लागि व्यक्तिको जीवन हरण र शारीरिक कारवाही केही पनि हैन होला तर शान्तिपूर्ण राजनीतिमा आइसकेपछि पनि हिजोका छापमारहरूको यो हाडफोरा क्रान्ति जारी छ । मैले व्यक्तिगत रुपमा चिनेका श्याङ्जा जिल्ला कांग्रेसका सचिव शिव गिरीका सहोदर भाइ बलराम गिरीलाई अस्ति लगभग तीस जनाको वाइसिएल समूहले मरणासन्न हुने गरी कुटेर अब मर्यो फालिदिए हुन्छ भनी फालिसकिएपछि गाउँलेले उद्दार गरी उपचार गर्न पठाएपछि अस्पतालमा खिचिएको उनको फोटो नेपाली वेब मिडियामा पनि देखाइएको छ । थाहा पाए अनुसार बलराम गिरीका हात र खुट्टाका अनेक ठाउँमा हड्डि भाँचेर अनि फुटाएर उसलाई आजीवन अपाङ्गताको ओछ्यानमा सुत्न बाध्य पार्ने गरी चमत्कारी नेपालका योजनाकारहरूले फेरि एउटा मिनी क्रान्ति सम्पन्न गरेका छन् । ऊ एउटा शिक्षक हो र उसको एउटा राजनैतिक विचार थियो होला नै, तर नेपाली क्रान्तिरूपी यो हण्टिङ गेमका यी शिकारीहरूका लागि, राष्ट्रपतिको कदम सच्याउन कुनै इतर विचार बोक्नेका हातखुट्टा ठुन्क्याउने क्रान्ति मात्र जायज छ । आखिर, नेपाल यो मध्ययूगीन पाशविकताको वर्वर्तामा सडिरहनु पर्ने दिन कहिलेसम्म रहने होलान् ।

नेपालको जातिगत तथ्य र तथ्यांक

नेपालमा पछिल्लो जनगणना वि सं २०५८ मा सम्पन्न भएको थियो । सो जनगनना अनुसार , नेपालमा कूल जनसंख्याको १% भन्दा बढी संख्या भएका मुख्य १८ वटा जातजाति छन् । यी मुख्य १८ वटा जातिहरुको नेपाली जनसंख्यामा ८०% वर्चस्व छ जबकि बाँकि रहेको जनसंख्याको १९% भन्दा केही बढी हिस्सा बाँकि ८६ जातजातिले ओगटेका छन् । नेपालमा १०३ वटा विविध जात र १ वटा जात नखुलेको समूहको बसोवास रहेको छ भन्ने समेत राष्ट्रिय जनगणनाको लेखोटले बताएको छ । यसलाई सजिलोको लागि यसरी हेर्न सक्छौं ।

जात,जनसंख्या, प्रतिशतमा र साक्षारता:

जात	जनसंख्या	कूल जनसंख्यामा %	साक्षरता %
क्षत्री	३५९३४९६	१५.८०	६० .११
बाहुन	२८९६४७७	१२.७४	७४.९०
मगर	१६२२४२१	७.१४	५५.९०
थारु	१५३३८७९	६.७५	४७.१२
तामाङ	१२८२३०४	५.६४	४५.०४
नेवार	१२४५२३२	५.४८	७१.२२
मुसलमान	९७१०५६	४.२७	३४.७२
कामी	८९५९५४	३.९४	४१.२७
यादव	८९५४२३	३.९४	४०.८३
राई	६३५१५१	२.७९	५८.१९
गुरूङ्	५४३५७१	२.३९	५९.७९
दमाई	३९०३०५	१.७२	४३.५३
लिम्बू	३५९३७९	१.५८	५८.१२
ठकूरी	३३४१२०	१.४७	६३.३२
सार्की	३१८९८९	१.४०	३८.३३
तेली	३०४५३६	१.३४	५१.४२
चमार,हरिजन	२६९६६१	१.१९	१९.२४
कोइरी	२५१२७४	१.११	४३.८८
कूल	८०.६९%	राष्ट्रिय औषत	५३.७३%

अब अर्को तथ्यसंग परिचित होऔँ है त :

२ जिल्लाको कूल जनसंख्याको ४०% भन्दा बढी हिस्सा एउटा मात्र जातिको सघन बसोवास भएका नेपाली जिल्लाहरू जम्मा २८ वटा मात्र छन् र ती मध्ये पश्चिम पहाडका १३ जिल्लामा खस क्षत्रीहरूको वर्चस्व छ भने अरु १५ जिल्लाहरु मात्र नेपालका यस्ता जिल्लाहरू हुन जहाँ ४०% भन्दा बढी एउटा निस्चित जातको बसोवास पाइन्छ । त्यहाँ बसोवास गर्ने तत् तत् जातिहरु र तिनीहरुको विवरण यस प्रकार छ :

१) क्षत्री: (दार्चुला ५९.२),डढेलधुरा ( ५१.३), बैतडी (४८.१) , अछाम(५३.२), डोटी (५२.७) ,बझाङ (६३.९) ,बाजुरा (५५.५), मुगु (४४.३ ), हुम्ला ( ४३.८), डोल्पा (४३.९ ) ,जुम्ला ( ६३.१) ,रुकुम (५८.४) ,सल्यान (५०.२) ‍

२) तामाङ: रसुवा ( ६३.७) , मकवानपुर (४७.३) , सिन्धुपाल्चोक ( ३९.५), नुवाकोट ( ३८.५)

३) मगर: रोल्पा (४३.८ ) , पाल्पा ( ५०.९) , म्याग्दि ( ५०.८)

४) थारू: बर्दिया ( ५२.६), कैलाली ( ४३.७)

५) लिम्बु: ताप्लेजुङ ( ४१.८ ) , पाँचथर ( ४०.३)

६) गुरुङ: मुस्ताङ ( ४५.२) , मनाङ ( ७५.२) ---( जनसंख्याका हिसाबले नेपालका सबैभन्दा साना दुई जिल्लाहरु)।

७) नेवार: भक्तपुर ( ५५.९), ललितपुर (४०.५)

(३) त्यसैगरी निम्न जिल्लाहरूमा निम्न जाति समूहहरू त्यो जिल्लाको सबैभन्दा ठूलो जाति समूहको रुपमा संख्यामा बसोवास गर्छन् :

१) बाहुनहरू निम्न १० जिल्लामा सबैभन्दा ठूलो जाति समूह हुन्:
>> झापा,मोरङ, चितवन,श्याङजा ,कास्की, पर्वत,गुल्मि,रुपन्देही,अर्घाखाँची र कालिकोट

२) क्षत्रीहरु निम्न २१ जिल्लामा सबैभन्दा ठूलो जाति समूह हुन्:
>>ओखलढुङ्गा,उदयपुर,रामेछाप,दोलखा,रुकुम,सल्यान,सुर्खेत,दैलेख,जाजरकोट,जुम्ला,मुगु,हुम्ला,डोल्पा,बाजुरा,बझाङ,अछाम,
डोटी, कञ्चनपुर,डडेलधुरा,बैतडी, र दार्चुला

३) नेवारहरु निम्न ३ जिल्लामा सबैभन्दा ठूलो जाति समूह हुन्:
>>काठमाण्डु,ललितपुर र भक्तपुर

४) लिम्बूहरू निम्न ३ जिल्लामा सबैभन्दा ठूलो जाति समूह हुन्:
>>ताप्लेजुङ,पाँचथर र तेह्रथुम

५) राईहरू निम्न ६ जिल्लामा सबैभन्दा ठूलो जाति समूह हुन्:
>>इलाम,धनकुटा,संखुवासभा,भोजपुर,सोलोखुम्बु र खोटाङ

६) गुरुङहरू निम्न ४ जिल्लामा सबैभन्दा ठूलो जाति समूह हुन्:
>>गोर्खा,मनाङ,लमजुङ र मुस्ताङ

७) मगरहरू निम्न ७ जिल्लामा सबैभन्दा ठूलो जाति समूह हुन्:
>>तनहु,बाग्लुङ,म्याग्दि,पाल्पा नवलपरासी,प्युठान र रोल्पा

८) तामाङहरू निम्न ७ जिल्लामा सबैभन्दा ठूलो जाति समूह हुन्:
>>सिन्धुली,नुवाकोट,रसुवा,धादिङ,मकवानपुर,सिन्धुपाल्चोक र काभ्रेपलाञ्चोक

९) थारुहरू निम्न ४ जिल्लामा जिल्लामा सबैभन्दा ठूलो जाति समूह हुन्:
>>सुनसरी, दाङ, बर्दिया,कैलाली

१०) यादवहरू निम्न ५ जिल्लामा सबैभन्दा ठूलो जाति समूह हुन्:
>>सप्तरी,सिराहा,धनुषा,महोत्तरी र सर्लाही

११) मुसलमानहरू निम्न ५ जिल्लामा सबैभन्दा ठूलो जाति समूह हुन्:
>>रौतहट,बारा,पर्सा,कपिलबस्तु र बाँके

English in public school?

The post Panchayat proliferation of the private schools in Nepal catalyzed the ever waning reputation and the number of students of public schools. Infrastructures and teaching methods may have some effect in general mass but the major reason is the use of lingua-franca of the world - English.Since then small private schools are burgeoning every day in Nepal. Whether it’s a private school with two rented rooms in a village or the large buildings in the suburb of valley, they are able to attract enough number of students to be profitable just by teaching courses in English. Parents wanted their sons and daughters to be fluent in English. More and more parents joined the bandwagon since then and the trend shows no sign of fading. So, if everybody wants it, why shouldn’t we use English as the primary language in public schools too?

Some people would get irk by the decision. But in my opinion, there won’t be any organized protest if such regulations would be established other than that of the Nepali Language Society. But it would definitely cause resentments in some people.
At first, even my thoughts were rent in twain. There was certain uneasiness. It was tough for me to vouch such rules in governmental level but at the same time it would have been utter hypocrisy to make others study in Nepali medium; whereas, I, myself studied in an English-medium school. Lawmakers and the intellects, most of them have relatively good disposable income, who are not in support of making English as a primary language would also put their offspring into the misnomer boarding schools of Nepal. So, why just the poor students should suffer the market biasness towards English fluency?
I have chosen uneasiness upon hypocrisy. What would you?

आज फेरि साउने झर्यो...........

आज फेरि साउने झर्यो, वर्षा जताततै
लाग्छ अझै सायद तिमी, यतै छौ की कतै


झरी सँगै भिज्ने गर्या, दिन याद आउँदा
किन-किन अतित पनि, लाग्छ हिजो जस्तै


सुन्छु आवाज नेपथ्यमा, तिम्ले बोलायौ की
आउदै छौ की टाढा, देख्छु तिमी जस्तै


थाहा छैन शहर तिम्रो, हाँस्दै छौकी रुदै
वादलुलाई सोध्ने गर्छु, प्रिया देख्यौ कतै


तिम्रो सुन्दर तस्बिरमा, धुलो वस्या छैन
चम्केकै छन दन्त लहर, हिरा-मणी कतै


कुर्दा-कुर्दै वर्षौ विते, खबर पाया छैन
भेट्न आउ प्रिय तिमी, सपनीमै कतै

गाउँखाने कथा - २० (Nepali Gau Khane Katha)

अपडेट: गाउँखाने कथा २० को उत्तर मिलाउने र मिलाउन प्रयास गर्ने सबैलाइ धन्यबाद। यस पटकको सहि उत्तर हो दांत।
गाउ भने सबै भन्दा पहिला उत्तर मिलाउने लुना जी ले पाउनुभयो। अब गाउ माग्ने पालो बसन्तजी को।
------------------------------------------------------------------
सधै जसो सप्ताहअन्तमा नेपाली लोकचलनमा चर्चित गाउँखाने कथा लिएर हाजिर भएको छु।
यही मेरो ढिकी यही मेरो कोल,
यही मेरो जांतो सिपीको खोल, के हो?

विषाक्त वर्तमान

रापिलो रबरको दुर्गन्धमा

सडकभरि क्रान्ति पोखिएको छ

घरेलु हतियार बोकेका आखेटहरूको हातमा

झिरले 'चमत्कार' जो खोपिएको छ,

आजकल , संयम अपनाउने कुरै नगर्नू सखे

देशवासीको माथिंगलभरि आक्रोश रोपिएको छ।

द्वन्द हाम्रो परिचय भयो, हिंसा त साधन बनेको छ

पहिले ठोक्नुस् अनि खोज्नुस, नीतिले यही भनेको छ

वैमनस्यको सूद खोज्ने यो कस्तो मौसम आएको छ?

ताण्डव औ विभत्सताको मादकता जो छाएको छ।

इतिहासका प्रवाहहरू , अन्तै मोड्ने प्रयास हुन थालेको छ

जात, भात , नाक र नक्सामा देशको लिलामी हालेको छ

घृणा , जुगुप्सा र अविस्वासको दावानल सर्वत्र बालेको छ

सभ्यताको यो युगमा ,यही बिषाक्त वर्तमानले अँगालेको छ।

म आईमाई मान्छे

आचार्य प्रभा

हो... म ''आईमाई'' हुँ
तिमीले जे भन्यौ ठिकै भन्यौ
म, निरीह छु ,
निस्सार छु ,
निर्बल छु ,
निसहाय !छु
केवल... प्रसंशा र दयाको भोको छु
त्यसैले तिमीले सजिलै भन्यौ
तिमी ''आईमाई'' भनेर।
हो... म आईमाई हुनुले पीडित छु ,
चाहना र माया को भोको छु
कसैको थोरै विश्वाशमा लिप्त छु
अनी... कसैको विश्वाशघातको शिकार पनि छु ।
तिमी ठान्छौ ,
''आईमाई''थोरै प्रसंशामा रमाउछे
तिमी मान्छौ ,
''आईमाई ''कम्ती विश्वाशमा हराउछे,
हो... यो सत्य हो .....
''आईमाई ''नारी हुनुमा मक्ख पर्छे
फेरी.... आफ्नै कमजोरिसँग छ्क्क पर्छे ,
कहिले आफुलाई धर्तिसँग दाँज्छे ,
कहिले फूलको कोमलतामा आफुलाई
अनुवाद गर्छे ,
यसैले... उस्को चिनारी ''आईमाई '' ठान्छे ।
''आईमाई '' आमा हुनुमा गर्वित हुन्छे
पत्नी हुनुमा अभिमान गर्छे ,
दासी हुनुमा कर्तब्य ठान्छे
किन कि.... ऊ आखिर
''आईमाई ''हुनुमा नै सर्वस्व ठान्छे
त्यसैले... म तिम्रो आव्हान स्वीकार्छु
हुँ म पनि तिमीले सोचे जस्तै
''आईमाई ''मान्छे ।
म भित्र पनि अरुको जस्तै
कोमलताको खानि छ ,
आँखाभरी अबिरल बग्ने अश्रु धाराको पानी छ
कहिले कोमल बनेर आसुँको सागरमा
निथ्रुक्क भिज्छु म ,
कहिले झुठो प्रसंशामा फुल्छु म
हो... यही निरीहता छ म भित्र पनि
अनी.... यही कमजोरी छ
मेरो नारित्वमा पनि ,
त्यसैले... सजिलै भन्यौ
तिमी ''आईमाई ''मान्छे
तिमीले जानेरै भन्यौ त्यो
उपनाम को मान्छे ,
म ''सीता ''बनेर आगोमा जल्न पनि सक्छु
म ''पासँङ ''बनेर हिउँमा पुरिन सक्छु
अनी.... ''पारीजात ''बनेर रातमा फुल्न सक्छु
त र.... आखिर म ''आईमाई '' थोरै कसैको
फकाइमा बहकिन पनि सक्छु
''आईमाई ''हुनुको अभिशप्त पीडामा
म पलायन हुन सक्छु ,
तिमी जे भन म तिम्रो आरोप प्रत्यारोपलाई
हाँसी हाँसी सहन सक्छु ,
तिम्रो अर्थमा लोग्ने मान्छेको
पौरषताको दासी हुन सक्छु ,
आखिर म ''आईमाई''मान्छे
झुठो प्रसंशाको भोकले बर्बाद हुन सक्छु
यसैले म ''आईमाई''मान्छे
क्षणभरको खेलौना बन्न सक्छु
अनी कसैको झुठो आश्वासनको
खेती बन्न सक्छु ,
म ''आईमाई''मान्छे
सजिल्यै पग्लिन सक्छु ।

(अमेरिका )
(समर्पण उसैलाइ जस्ले तिमी ''आईमाई मान्छे'' भनेर ब्यङ्यात्मक कमेन्ट मलाई दिनु भएको थियो )

हाम्रो माया

अबिरल अधिकारी ''प्रेरणा ''

तिम्रो ओठमा हाँसो नै हाँसो भए पनि
मेरा नयनहरु रुझेकै छन
तिमीले आफ्नो पाइला नदिको धारमा
परिणत गरेपछी
म....... आफु मरुभूमिमा अनुवाद भएको छु ,
अनी........ आँधीहुरिको बेगले हरियालीलाइ
पत्झडसरी बनाए झै
म पनि तिम्रो अभावमा
ओइलिएको पत्झड झै बनेको छु ।
जब तिमी .... नै आगोको मुस्लो सरि रहिछौ
त र अनर्थ गरे मैले
आफ्नै मनको चुल्होमा फेरी आगो
सल्काउने प्रयास गरेर
त्यसैले त प्रिय............,
म आगोको ज्वाला बनेर सल्की रहेछु
पल.... पल,हर पल ।
भूल रहेछ मेरो ,
चोखो माया दिए तिमीलाई
मेरो निरीहतासँग खेलवाड भयो यसरी
त्यसैले त आज.... म,
मुनाको मदन झै छट्पटिए पागलसरी .............,
सफलता कसरी सम्भव रहेछ र हाम्रो प्रेमको ?
जब कि ...... तिम्रो पाइला सुखको दोबाटोमा
हिंड्न खोजेपछी ?
सपना कसरी साकार हुने रहेछ र ?
जब .... तिमीले इन्द्रेणी सपना अङालेपछी ।
म काडा माथि हिंडे पनि
तिम्रा पाइलाहरु सुकोमल मखमलीमा हिडिरहुन
म पत्झडको बिरानीमा हराए पनि
तिमी बसन्तको सुगन्धमा रमी रहनु ।

मोबाइल फोन अब चार्जनै गर्नुनपर्ने

तपाइको फोनम छीटै ब्याट्री चार्ज सकिन्छ? अथवा चाहिने बेलामा फोनमा एक थोपा पनि चार्ज हुदैन? नेपालमा त बिजुली आएको ४ घण्टा घरमा नभए तपाइको फोन हप्तौं बेकाम हुनसक्छ।

अब भने त्यस्तो झमेलामा फस्नुपर्ने छैन। हाम्रो वरीपरी बिभिन्न किरण र उर्जा छरिएर बसेको त तपाइलै सुन्नुभएकै होला। अब भने नोकिया कम्पनीले हाम्रै वरीपरी घुमीरहने रेडियो वेव बाट फोन चार्ज गर्न मिल्ने प्रबिधीको बिकास गर्दैछ। भएको फोन चार्जर फालेर यो फोनतिर दौडिने स्थीती त आइसकेको छैन तर फोनलाइ चाहीने केही पावर भने हावाबाटै चार्ज गर्ने मिल्ने फोन तयार पारेको छ।यस्तो हाइफाइ प्रबीधी पत्ता लगाउने नोकीया भने पहिलो होइन। यस्तो प्रबिधीको खोज आज भन्दा १०० बर्ष अघी बैज्ञानीक टेस्लाले शुरू गरेका थिए । यसलाइ केही हदसम्म नोकियाले सफल बनाएको छ।

नेपालमा केही महिना पहिला पिपलको पातबाट नोकिया फोन चार्ज गर्न मिल्ने हल्ला पत्रपत्रीकामा आएको थियो। यस्तो हल्ला भारतका केही ठाउंमा पनि सुनिएको थियो। त्यो कती आधिकारीक थियो त्यो त चार्ज गर्ने या समाचार खोज्नेलाइ थाहा होला। बिना बिजुली लगातार प्रयोग गर्ने सक्ने फोन नोकियाले ३ देखी ५ बर्षमा बजारमा ल्याउने भएको छ। त्यतीन्जेल लोडसेडिगं मै रमाऔं।

सैनिक तालिम होइन जिम्मेवार नागरिक बनाउने शिक्षा

शेखर ढुङेल
०६-१५-२००९
नेपालमा हाल एउटा अर्को बहस सुरु भएको छ, १८ बर्ष् पुगेका सम्पूर्ण नागरिकले अनिबार्य सैनिक तालिमा लिनु पर्ने । सिद्दान्त त यो निती खराब होइन त्यस्तो तालिमले शहनसिलता , अनुशासन , आदर र सामुहिक भावना ( team sprit ) परिमार्जन गर्दछ । कोरिया , ईरान , इराक , इज्रायल लगायत केही मुलुक मा त्यस्तो निती लागु भएको छ । त्यो भन्दा पनि स्तरिय शिक्षा जापानमा दीइन्छ, जापानले लागु गरेको सिविक सेन्स एक्टले शैनिक तालिम नदिए पनि एक तालिम प्राप्त जवान झै जापानिजहरुमा अनुशासन , सामुहिक भावनाको बिकास भएको छ । सैनिक तालिमको उदेष्य लाई प्राप्त गर्न कम्तिमा ६ महिना ब्यारेक सिस्टममा रहनु अनिबार्य हुन्छ । आजको जमाना मा युबा पिढी लाई उनीहरुको इच्छा बीपरित जबर्जस्ती गर्न उचित हुँदैन । आम नागरिक लाई सभ्य , अनुशासित , जिम्मेवारी र दायित्व , एक अर्काको सम्मान , राष्ट्रियता प्रती सजग र शसक्त गराउनको लागि निम्न बुदा लाई समेट्ने गरि ''नागरिक आचरण कानुन '' बनाइ प्राथमिक स्कुलको पाठ्य पुस्तकमा समाबेश गराइ प्रशिक्षित गराउनु भने अनिबार्य भई सकेको छ ।

क - जिम्मेवारि - एक जिम्मेवार नागरिकको कर्मले नै घर , समाज र देश लाई प्रगती पथमा डोर्‍याउन सक्तछ । प्रत्यक नागरिकमा घर , समाज र देश प्रती उस्को जिम्मेवारि बोध हुनु पर्दछ । ब्यक्ती , परिवार समाज र देशको लागि प्रत्यक को कर्तब्य लाई महसुस गर्न सक्ने शिक्षा दिन सक्यौं भने आउदो पीढीले एक उन्नत समाज र राष्ट्र बनाउन सक्तछ । आज देशमा जती पनि बन्द , हडताल् , तोडफोड , हिसा , कानुन हात मा लिने काम भएका छन त्यो सबै जिम्मेवारि मानसिकता को अभाब मा भएका हुन।

ख - असल नागरिक - कुनै पनि देश को प्रगती को आधार प्रत्यक गौरबशाली नागरिक नै हुन । नागरिक हुनुको अर्थ आफ्नो देश प्रती प्रत्यकले उत्तरदायित्व बहन गर्नु पनि हो देशले के दियो भनी सोच्ने भन्दा मैले के दिन सक्तछु ? भनी सोचाइ राख्ने नागरिकको उत्पादन राष्ट्रले गर्न सक्नु पर्दछ । बिकासित मुलुकहरुमा नागरिक लाई इश्वरको नाममा '' देश जनता र कानुनको पूर्ण पालना गर्दै राष्ट्र हित बिपरित कुनै पनि काम गर्ने छैन भनी शपथ दिलाइन्छ । ताकी नागरिक हुनुको अर्थ राज्य सीत अधिकार माग्ने मात्र होइन राज्य प्रती उस्को उत्तरदायित्व पनि छ । प्रत्यक नागरिकले ब्यक्ती समाज र देश हित बिरुद्ध काम नगरे देश बिकसित हुन समय लाग्दैन । त्यसैले प्रत्यक लाई असल नागरिक बन्न प्रोत्साहित हुने शिक्षा दिनु पर्दछ ।

ग - निस्पक्षता - नागरिक मा हुनु पर्ने गुण मध्य निस्पक्षी भावना अनिबार्य हुन्छ । जुन सुकै क्षेत्रमा पनि पद , जात भात , वा प्रभाब को आधार मा बिभेद नगर्ने मानसिकता को बिकास गर्नु जरुरी छ । ब्यक्ती को योग्यता , र क्षमता ले प्राथमिकता पाउनु पर्दछ र पाएको छ भन्ने विश्वाश नागरिक हुनु पर्दछ । यस्ले समाज को बिबाद र द्वन्द लाई समाप्त गर्न सहयोग पुग्दछ । निस्पक्ष व्यबहार ले योग्य नागरिक अबसर र हक बाट बन्चित हुने छैन र उस्ले पनि त्यस्तै व्यबहार दिने छ र नागरिक को राज्य प्रती विश्वाश र भरोषा बढ्न जान्छ । निस्पक्ष भावना को बिकास हुने उच्च शिक्षा को जरुरी हुन्छ ।

घ - आदर सम्मान - मानब मानब बिचमा कुनै पनि कारणको बिभेद हुनु हुन्न र सबले सबलाई आदर र सम्मान गर्नु पर्दछ भन्ने भावना बिकसित हुने शिक्षा को जरुरी छ । यो प्रसँगमा फेरी जापान को उधाहरण; कुनै कम्पनी वा बिभागको प्रमुख होस कि निम्न स्तरको कर्मचारी दुबैमा एकले अर्का लाई भेट्दा प्रतिस्पर्धा जस्तो हुन्छ, कि कस्ले पहिले नमस्कार गर्ने , त्यती मात्र होइन त्यहा कुक्कुर , बिराला र पहाड (फुजी ) लाई समेत आदर पूर्वक जि ( शान ) जोडेर सम्बोधन गर्दछन । बाबु आमाले सन्तान लाई गर्ने आदरबाट सुरु हुने यो किस्सा समाज र राष्ट्र को गहना बनेर रहेको हुन्छ । एकले अर्का लाई गर्ने सम्मानले नै एक अर्कामा बिस्वास र सामिप्य बढ्दछ । प्रत्यकले प्रत्यकको अस्तित्व स्विकार्नु नै सम्मान र आदर गर्नु हो यस्ले प्रेम भाब बढ्दछ , र समाज का साना तिना समस्या बिबाद स्वत: हट्न जाने मात्र होइन ठुला समस्याको निकास पनि सजिलै निस्कन्छ । अरु लाई आदर सम्मान गर्ने मानसिकता ले समाज र देश लाई नै सुखी बनाउन सक्तछ । हाम्रो देशमा खड्किएको अर्को समस्या यो पनि हो कि हामी अरुको सम्मान र आदर गर्न कन्जुस्याइ गर्दछौ ।

५ - सकारात्मक सोच - सभ्य ब्यक्ती र देशको लागि प्रत्यकमा सकारात्मक सोच हुनु जरुरी छ । सकारात्मक सोचले ब्यक्तीमा भएको आशंका , अबिश्वास , हतोत्साहिपन , र आडम्बर लाई निस्तेज गरि भरोसा , बिस्वास , प्रोत्साहन र नम्रता लाई बढवा दिन्छ अनी आशंका र अविविश्वासमा चालिने कदम बाट हुने दु:खद परिणाम् बाट जोगाइ समयित र सन्तुलित व्यबहार गर्न उत्पेरित गर्दछ । समाजको प्रत्यक ब्यक्तीमा अरुको लागि राम्रो गरि दिने र खराब गर्न टाढै बस्ने सोच भएमा अरुले अनाहकमा दु:ख पाउने छैनन । दुस्ट्याइ र छल कपट्याइलाई हटाउन बच्चा लाई सुरु देखी नै समाज सेवा , मानविय सेवा र सहयोगका बारेमा शिक्षा दिनु पर्दछ । ''मेरो कारणले अरु लाई अनाहकमा दु:ख नहोस ''भन्ने भावना को बिकास गर्ने शिक्षा जरुरी छ ।

६ - सहयोगि - समाज र देशको लागि प्रत्यक नागरिकले अर्कामा सहयोगात्मक भावना र व्यबहार देखाउने प्रबृतिको बिकास हुनु पर्दछ । सहयोगले सबै अनुग्रहित हुन्छन एक अर्कामा मैत्री भाब बढ्दछ सहयोगको बदला सहयोग पाइ सबै को भलो हुन्छ, एक अर्कामा द्वेष भाब रहन्दैन । सहयोगि भावना बिकास गर्न पनि बच्चै देखी घर , शिक्षक , नातागोता , साथी बिच दैनिक कार्यमा मौका पाउने बितिक्कै सहयोगको लागि अगाडि बढने भावना मनमा बिकास गर्न तदनुरुपको शिक्षा पाठ्य पुस्तकमा राख्नु पर्दछ ।

बिगत केही समय देखी नेपाली समाजमा उदन्ड , आमानविय र मानब सभ्यता माथि नै धब्बा लाग्ने गरि हींसक व्यबहार बढ्दै गएको छ । मानिस लाई मलमुत्र खुवाउनु , कुटेर , जलाएर मार्नु , घर र बस्ती बाट निकाला गर्नु , घटनाको अनुसन्धान मा पुग्नु भन्दा पहिले नै भिडले न्याय खोज्नु , निर्दोषले सास्ती पाउनु दैनिकी भै सकेको छ । यो प्रबृति बाट मुक्त हुन नागरिक समाज , राजनैतिक दल , पत्रकार , शिक्षक र ब्यक्ती ले आ आफ्नो जिम्मेवारीलाई महशुस गरी यस्तो प्रबिर्ती बन्द गर्ने प्रती बद्धता नगर्ने हो भने हामी नेपालीले बिश्व सामु लज्जित हुनु पर्ने छ ।

गाउँखाने कथा - १९ (Nepali Gau Khane Katha)

अपडेट: गाउँखाने कथा १९ को उत्तर मिलाउने र मिलाउन प्रयास गर्ने सबैलाइ धन्यबाद। यस पटकको सहि उत्तर हो मकै।
गाउ भने सबै भन्दा पहिला उत्तर मिलाउने बसन्त जी ले पाउनुभयो। अब गाउ माग्ने पालो बसन्तजी को।
------------------------
सधै जसो सप्ताहअन्तमा नेपाली लोकचलनमा चर्चित गाउँखाने कथा लिएर हाजिर भएको छु।

टाउकामा फुर्के टोपी पिठ्यूंमा छ जुंगा
लुगा खोले दाना दाना टल्किदिन्छ मुगा।

यो कथा मिलाउने पहिलो पाठले गाउं पाउनुहुनेछ।

मेरो कथा मेरो व्यथा

- गुरु केदार बराल
उत्तर अमेरिका
आज जगतले देखिरहेको छ
म बाहिरी हाँसो हाँसि रहेको छु
हरपल आत्मा रुवाएर
जसो तसो वाँचेकै छु
वेदनाको डढेलोले ह्दय जलाउँदा
भित्र भित्रै निभाउने गर्छु
मोती झै मेरा आँशुका दाना
उनकै लागि साँचेको छु
उमंगका पर्खाल भत्काएर
उनी खोई कता लागिन्
फेरी जागरुक हुने आँट त छ
तर धेरै जाँगर उनैले लगिन् ।
भूल मेरो के थियो र !
उनले लााछना लगाइन्
मेरो अगाडि केही नभनी
गाउँ सहर हल्ला फिँजाइन ।
सारा दर्द र पीडाहरु
मन भित्रै दवाई राखेको छु
जलेको यो आत्मा भित्र
चोखो प्रेम साँचेको छु ।

जिन्दगीको रङ्गमञ्चमा

Prabin Thapa


जिन्दगीको रङ्गमञ्चमा हार न जितको भान भयो
कल्पनाको संसार भित्र सपनाहरुको चिहान भयो

आफ्नो विश्वाश आँफैसँग टुट्न फुट्न थालेपछी
रस चुसी थुकी फाल्ने फुटपाथको पान भयो

माथि जाने भ-र्याँङ पाइन तल काँहो थाहै छैन
न त यता न त उता बिचमै ताना तान भयो

दु:खै दु:ख जिबनभरी पिंडा भन्दा केही पाइन
हाँस्नु पर्छ मैले भन्ने बेकारको गान भयो

रित यस्तै चल्या होकी बुझ्नै सकिएन
दोसल्ला अर्कै ओढ्ने मलाई कस्तो सम्मान भयो

हामी

- एकलव्य
रूखा पहाड, सतह र चट्टानहरू
हाम्रो भूगोल भएर होला,
चरित्रमा हाम्रो पीडा खोपिएको छ ,
जीवन र व्यवहारमा हाम्रो
आक्रोस र अभिप्सा रोपिएको छ ,
अरूकै आङमा जुम्रा खोज्न आतुर
हामी , भैँसी बोकेर शरीरमा
निरन्तर जंघार तर्न खोज्दैछौँ,
जंघारहरू हाम्रो जडताको दयामा
साँगूरो बन्दैनन् , विनम्र बन्दैनन्
सर्वग्रासी जंघारको भोकले हरदम
हाम्रो अस्तित्व निर्लिप्त पारेको छ
गन्तव्यलाई अझै पर सारेको छ ।
अधैर्य मनहरू सदियौँ यसै पाकेका छन्
उमंग र उत्साहहरू शुष्क थाकेका छन्।
यहाँ, रिसले आँफैलाई खाने गरेको छ
पदचाप मुनि पहिरो जाने गरेको छ ।।
जलाउँदै सभ्यताका आवरणहरू
टायर, रेलिङ र सडकसंग
फतवा र स्वघोषणाका जडसत्यहरू
घृणा र मृत्युदण्डको नीव खोप्न, हामी
निरन्तर एक बहानाको खोजीमा छौँ
विनिर्माण र विध्वंसको रोजीमा छौँ ।
त्यसैले, गास , वास र कपासका आसमा
हिंसा , आवेग र आक्रोसको त्रासमा
अन्तहीन क्रान्ति र युद्दका श्रृंखलाहरू
हाम्रो अनन्तको परिचय बनेका छन् ।

म , मेरो र मेरो विचारको दलिल बोकेर
आक्रोस, घृणा र निषेधका सूत्रहरू घोकेर
राजनीति, वाद र पात्रहरूको मेरोपन बनाउँदै
म निरन्तर ‘म’ औ ‘ऊ’ का धून बजाउँदै
युद्द र क्रान्तिका रोमाञ्च रचिरहन्छु ।
वर्जित छन् मेरो अभ्यन्तरमा
असहमत ‘ऊ’ हरू
गर्वित छन् केवल सहमत ‘म’हरू
मेरो मनोवादमा म यही लेखिरहन्छु।

आफ्नै उन्मादको , यो इकारसको उडान
मातृवात्सल्यमा खाइँदो एउटा माकुरा
आफ्नै प्रकाशको उज्यालोमा खिइँदो मैन सदृस
आफ्नै भारको अभिशाप, दुरूह त्यो पहाड
बोकेर माथिंगलमा , हामी बाउन्ने बनेका छौँ
आफ्नो अकर्मण्यताको, दोष अरुमा खोज्दै
हामी निरिह, मद्दिम बलिरहेका छौँ
आफ्नै रापको तापमा क्रमश: जलिरहेका छौँ ।

तरुणी रात निरश बैँश

आचार्य प्रभा
(अमेरिका )
हरेक तरुणी रात उस्का आँखाहरुमा
इन्द्रेणी सपना बुनेर आउँदथे ,
त र अफसोच !उसको निरश बैँशले
त्यो इन्द्रेणी रङ्लाई केवल .......,
काल रात्री मात्र देख्दथ्यो ,
ती ..... कालरात्री प्रहरहरुले
उस्का तरुणी रातहरुलाई
निमोठ्दथ्यो,कुल्चन्थ्यो
ऊ निरीह बनेर मौन हुन्थी /
उस्का निर्धा पलहरुले
उस्लाई सुम्सुम्याउथे, माया गर्थे

त र त्यो त केवल उसकोलागी भ्रम मात्र हुन्थ्यो ,
ती निर्धा पलहरुले
न त उस्को चित्कार सुनेर
उस्लाई अङालोको स्पर्श दिन्थ्यो
न त उस्लाई एकान्तिकाको
मीठास नै दिन्थ्यो ,
बस... ऊ त निर्जन ठाउँको
एक्लो यात्री बन्दथी/
उस्का तरुणी रातहरुले उस्लाई
गिज्याउदथ्यो,धिक्कार्दथ्यो ,
उस्को निरश बैँशको खिल्ली उडाउदथ्यो
त र पनि ऊ मौन बन्दथी ,
निरीह बन्दथी,
किन नि ऊ बेसाहारा थिइ
निश्छल,निष्कपट अनी निमुखा थिइ
आखिर त्यो समयकी ऊ दासी थिइ /

कस्तो होला लोकतन्त्र

विजयकुमार श्रेष्ठ
परदेशबाट

दलहरुको अपसी धमण्डले नेपालमा हाल हुन गई रहेको अराजकता र आतंकलाई मध्य नजरमा राखेर हेर्ने हो भने सोमालिया, चेचेनिया, रोआण्डा जस्तो मुलुकमा भएको दुर्दशालाई सोच्नु सिवाय नेपाली जनतासँग अरु निस्कर्ष हुने छैन । नागरिक सर्वोच्चताको नाममा देशमा भइ रहेको हुलदङ्गा, मारकाट, लुटपाट र अपहरणलाई हेर्ने हो भने यो कस्तो खालको नागरिक सर्वोच्चताको रोजाई हो भनेर हामी नेपालीले बुझ्न गार्हो परेको छ । नेपाली नागरिकले आफनो भन्ने कुराको महसुस गर्नसम्म पनि पाई रहेका छैनन् । सरकारको विंडो समाल्न नसकेर सडकमा होमीन पुगेका नेपाल कम्युनिष्ट पार्टि एकिकृत माओवादी हिजोका दिनमा जसरी आएका थिए अहिले फेरि त्यहि भेष लगाएर हामी त शान्तिका अग्रदुत हौ भन्न समेत पछि परेका छैनन् । आफनो हैसियत के हो र किन हामीले यो कार्य गरिरहेको छौं भन्ने कुरालाई चटक्क विर्सिए देशलाई कब्जा गर्ने लुट्ने सिवाय अरु शब्द उनिहरुको शब्दकोशमा रहेनछ । के ति विद्धानहरुले हासिल गरेका नागरिक सर्वोच्चताको परिभाषा यस्तै हो त लुटपाट हत्या हिंसा अपहरण हुल हुज्जत? यो कस्तो खालको नागरिक सर्वोच्चता हो त ? । देशमा ३७ प्रतिशत मानिसहरुलाइ विहान बेलुकीको हात मुख जोर्ने समस्यामा भौतारिनु परीरहेको छ ।

देशमा सबैभन्दा ठुलो दल भएर नेपाली जनतालाई सर्वसुलव तरिकाबाट व्यावहारिक प्रशासनिक आर्थिक राहत दिनु त कता हो कता जातीबादको नारालाई अगाडि सारेर रणसङग्राम तिर धकेल्न कम्मर कसेर लागु परेका छन । बादरले न त आफनो घर नै बनाउछ न त अरुलाई बनाउन दिन्छ भन्ने उखान सावित गराउन तिर कम्मर कसेर लागेका छन । यो नयाँ नेपालमा नेपाली जनताले पाएको नया र नौलो परिवर्तन भोकरोग अशान्ति नै त होला भनेर मनमा नरखाएला भन्ने स्थिती छैन ।

नेपाली जनताले रगतको खोला बगाएर ल्याएको लोकतन्त्रको पर्यावाचि भनेको यहि हो त ? । नेपाली आमाका सन्तानले न त दिन नै भने नत रात या भोक र प्यास नै भने, ति सबै त्यागेर बलिदान दिएको परिणाम जुन आज आएर जातिबादको नारामा समाबेश भएर विभिन्न जातिको प्रान्तिय राज्य निर्माणको लागी तम्सिएका छन । के नेपाल जस्तो मुलुकलाई जातिय युद्धले शान्ति कायम गराउला त । देश चलाउन जनताले चुनेर पाठाएको नेता भनाउदाहरुले सर्वसाधारण जनतालाई एक आपसमा लडाएर आफनो स्वार्थ पुर्ति गर्न पल्केका ति मुकुण्डोधारी लोकतन्त्रका मुकुण्डोहरुले देशको लागी नभएर आफनो स्वार्थको लागी नागरिक सर्वोच्चताको नाममा अहङकारि दुरर्दशा निमत्याउदै छन यो देशमा । ‍‍मानव भएर बाच्न पाउने भन्ने तर स्वतन्त्र मौलीक हक अधिकारबाट बंचित गराएर हामी त शान्तिको लागी क्रान्तिबाट कत्ति पनि चुकेका छैनौ भनेर विगुलबाट निस्किएको आबाज जत्रो पारेर भाषण छाट्न पछि परेका छैनन् क्रान्तीकारी नेताहरु। ति बेरोजगार निमुखा र गरिवीको दल दलले थिचेका युवा शक्तिलाई विभिन्न प्रलोभन देखाएर सधै भरि हुल दङगामा सामेल गराएर आफुहरु चिल्ला चिल्ला कारमा सवार हुन पाउने सपना बुन्दै एउटै पधेरामा पानि खाने दाजुभाई र दिदी बहिनीहरुलाई एक अर्कामा शत्रुता बढाई गोलीको निसानी बनाएर नागरिक सर्वोच्चताको नाम दिएर देशलाई रुवाण्डा सोमालियाको जस्तो परिस्थितीमा पुर्याउन लागु परेका छन ।

एक आपसमा सहमति र सहकार्यको नाटक रच्दै देशको ढुकुटीमा रमाउन पल्केका मुकुण्डो धारि नागरिक सर्वोच्चताको सवाल उठाउनेहरु दैनिक रुपमा भत्ता लिएर सर्वसाधारण जनतालाई लडाएर तमासा हेर्न पल्केका ब्यवसाहरु अरुको भलाई हुने काम सोच्ने फुर्सद तिनीहरुलाई कहाँ छ ? आफुहरु नागरिक सर्वोच्चताको नामलाई लिएर ठुला ठुला होटल रिसा्रेटमा बसेर चिसो हुस्कीको मज्जा लिदै वार्ता सहमतीमा हुन सकेन भन्दै दैनिक जसो हातेमालो गरेर विदेशी परिकार खान पल्केकाहरुले के को सहमति र सहकार्यको बाटो चाहियो र? थकाई लाग्यो भनेर महङ्गा रिसो्रटमा शान्तीको हावा लिन पल्केका सर्वहाराका नेता हु भनेर विगुल फुक्ने र अहेस आराम भने पूंजिपती सरह लिन पछि नपर्ने बिचित्रको स्थीती छ । नेपाली जनतालाई दिएको बाचाहरु कति छिट्टै विर्सिसकेका होलान ? के समस्याको समाधान शान्ति वार्ताबाट निचोड निकाल्न सकिदैन होला त । सदन अबरुद्ध गर्ने तर भत्ता भने लिन नछाड्ने नेपाली जनताले भत्ता लिनको लागी मात्र पठाएको जस्ता कुरा संविधान सभाको सभासदले के कहिल्यै सोचेका होलान? ति आधा लाख मोल तोकिएका सभासद भनाउदाहरुले देश कहाँ पुगी सक्यो भनेर सोच्ने गरेका छन ? हिजो कोही गोठालाको हैसियत भएकालाई आज कुन हैसियतमा ल्याई पुर्याईदियो र कोहि एक खिली चुरोटको मोल नगद तिर्न नसक्नेलाई आज अशान्ति भयो भनेर ठुला ठुला महल रिसोर्टहोटलमा शितलता ताप्न पर्ने परिस्थितीको हैसियतमा आज कसले पुर्याई दियो के यस्ता कुरा अहिले आएर सोच्ने गरेका छन त? सर्वसाधारणलाई पनि मन लागेको छैन होला ति रिसोर्ट होटलमा गएर विदेशी परिकारको स्वाद लिन । कोही एक आपसमा त भन्दा म के कम भनेर लड्ने कोहि नेपाललाइ आफ्नो घर हो भनेर शासन चलाउन पछि नपर्ने यस्ता प्रबृद्धिले गर्दा आज नेपाली जनतामा अराजकताको भावना फैलिदै गएको छ । लोकतन्त्रको मुकुण्डो लगाएका नागरिक सर्वोच्चताको विगुल फुक्ने सारिथीहरुलाई नेपालमा साढेको जुदाईमा बाच्छाको मिचाई गराएर सर्वसाधारणलाई लडाई तमासा हेर्ने भुत सल्केको छ ।

तीन लघुकथा - पार्टी र लोकतन्त्र

आँफ्नै पार्टीको विचार र व्यवहारमा मर्न मार्न कसम खाएका आफ्ना प्राइभेट सेनाको सुरक्षित घेरामा एउटा मुठीलाई उर्ध्वगामी आकाशतर्फ जोडदार रूपमा प्रहार गर्दै शक्तिखोर कामरेडले आदेश भावमा भन्नुभो, नागरिक सर्वोच्चता लागि छापामारले बिद्रोहको नेतृत्व गर्नुपर्छ ।

***********************************************************************

लोकतन्त्रको पर्याय आँफ्नो दलमात्र रहेको दावा गर्ने एउटा खलिपाक ( भेटेरान) नेताले खल्तिबाट पुत्रीको नाम लेखिएको कागत देखाउँदै केन्द्रीय समीतिका सदस्यहरू सामू भन्नुभो , ' यसको बिरोध गर्नेहरू लोकतन्त्रको कलिलो मुनामा एसिड खन्याउनेहरू हुन' ।

***********************************************************************

लोकतन्त्रको आधार निर्वाचन भएता पनि , आँफू निर्वाचनमा खडा भएका सबै स्थानबाट पराजित एकजना पाका मध्यमार्गी नेताको नेतृत्वमा सरकार गठन गर्दै मुलुकको भीडन्त उन्मुख लोकतन्त्रको उद्दार गर्नु पर्ने निर्णय गरियो । लोकतन्त्रमा कसैले हार्दैन !

************************************************************************

“र” उसको नाउँ भारत हो

शिव प्रकाश
आदि ....... इत्यादि ……!
असल मित्र हो
उ मेरो
समवेत दुःख पोख्छ
रुन्छ मेरो दुःखमा
दुःखको अवरणले ढाक्छ आफूलाई
चुहाउँदै गोही आँशु भित्रभित्रै
हास्छ, नाच्छ, रमाउँछ
मेरो सुखमा.
उमङ्गभाव खुशी देखाउँछ
खेलाउँदै सुपर्णखा र शकुनीहरु भित्रभित्रै
स्वागत द्वारमा विषकुम्भहरु भेरर
शतरंजाहरु फैलाएर वैठकमा
बस्छ मेरो खुशीमा खुशी वाड्न
आदि ....... इत्यादि ……!
असल मित्र हो
उ मेरो
आगो लाग्दा मेरो घरमा
बाल्टी बोकेर अगाडि उही आउँछ
तल्तिरबाट आगो सल्काउन
अगुल्टो उसैले झोसेको हुन्छ
पछिल्तिरबाट मट्टीतेल खन्याउन
खेताला उसैले खटाएको हुन्छ
घर झगडा सधैं मेरो
मिलाउँन मित्र बनेर
भित्रभित्र धुरा पस्छ
मुखले राम राम “राम” बोल्छ
भित्रभित्रै त “र” “वार” चलाउँछ
सुखदुःखको साथी
असल मित्र हो
उ मेरो
मित्र मात्र होइन भाइ सम्झन्छु
म उसलाई भ्राता भरत देख्छु
तर उसको नाउँ भारत हो
“र” उसको नाउँ भारत हो
आदि ....... इत्यादि ……!!

यो एउटा गुनासो

- प्रकाश सापकोटा

यो एउटा गुनासो गरेको गर्यै छु
क्रमशः ओह्रालो झरेको झर्यै छु

के पाएँ भनौँ खै गुमाएँ पो उल्टै
हराउँछु कि आफैँ डरेको डर्यै छु

बनाई गन्तब्य प्रणय टापुको
यो भवसागर तरेको तर्यै छु

भूँवरी अनौठो यो खाली दिलमा
परन्तु आशाले भरेको भर्यै छु

शिखरै छ होला मायाको बाटिका
फेदिमा बिचल्ली परेको पर्यै छु

फैलियो दुर्गन्ध कि मेरै समीप
जो अत्तर छर्न त छरेको छर्यै छु

निभ्दै गो प्रकाश सुनेथेँ पहिल्यै
जान्दिन ब्युँतेँ कि मरेको मर्यै छु

भारत मा बस्ने नेपाली हरु साबधन

शेखर ढुङेल

भारत ले प्रमुख शहर लगायत १४ राज्यमा आगामी २०११ देखी बहु उद्देसिय प्रकृतीको अत्याधुनिक परिचय पत्र लागु गर्दैछ र त्यसै लाई नागरिकको दर्ता कार्ड मानिने छ । अमेरिका, युरोप जस्ता बिकसित देशमा पहिले नै लागु भैसकेको यस्तो कार्डले बिदेशी आप्रबाशी लाई त्यस्तो कार्डको अभाबमा बैंक खाता खोल्ने, शिक्षा, ब्यवसाय, रोजगारी, घर भाडा लिने, सबारी चालक अनुमती पत्र लिने, लगायत का धेरै कुरा बाट बन्चित हुनु पर्ने छ ।


यो परिचय पत्र कार्ड एक यस्तो स्मार्ट कार्ड हो जस्मा माइक्रो प्रोसेसर चिप को मार्फत कार्ड होल्डर को आर्थिक, अपराधीक लगायत सम्पूर्ण विवरण रिकर्ड गरिएको हुन्छ । भारत ले त्यसै को आधारमा देशको जनसंख्या विवरण पनि सकंलन गर्दै छ । दर्जनौ लाख नेपाली हरु भारतको बिभिन्न भागमा बसोबास एबम काम गर्दै आएका छन, यो कार्ड लागु भए पछी उनीहरुको भबिष्य के हुने ? त्यहा स्थित नेपाली समुदाय, नेपाली दुताबास र नेपाल सरकारले समयमै उनीहरुको भबिष्यको बारेमा भारत सरकार सित कुरा राखी समस्याको निराकरण नगरे तत पश्चात रोजगारी लगायत् अन्य सुबिधा बाट बन्चित भै स्वदेश फर्कनु पर्ने अवस्था आउन सक्दछ ।

माया कस्तो रहेछ

विजयकुमार श्रेष्ठ
धादिङ्ग हाल परदेशबाट

फूल भनि टिपेको थिए काडाँको पर्न गएछ
मायालु सम्झि माया दिए निष्टुरीको पर्न गएछ

कस्तो होला माया भन्ने कुरा अभिसापपो हुदो रहेछ
बुझ्नेलाई श्रिखण्ड नबुझनेलाई काठ पो हुदो रहेछ

माला बनाई सजाउन खोजे तर झुस बनि बिजाई दिएछ
खुशियाली छाई दिन्छ भनेको त निरासपो बनाई दिएछ

समुन्द्रको रफतार भनेको सुनामीको छाल पो आई दिएछ
हराभरा भएको मनलाई उजाड बनाई सुन्य पो बनाई दिएछ ॥

गाउँखाने कथा - १८ (पुरस्कार स्पेशल ) (Nepali Gau Khane Katha)

अपडेट:
गाउँखाने कथा १८ को उत्तर मिलाउने तथा उत्तर मिलाउन प्रयास गर्ने सबै दौतरीहरुलाइ धेरै धैरै धन्यबाद।

सुजनजी ले जलरी बा अर्ग बाट दूध चढाएको भन्नु भयो भने प्रजवलजी ले बादलबाट पानी बर्सेको भन्नुभयो।
बिप्लबजीले इन्द्रेणी भनेर ठुकुवा गर्नुभयो भने क्षितिज जी ले झरी परेको भन्नुभयो।
गाउँखाने कथा १८ को उत्तर मिलाएर दौतरीका लेखक तथा गितकार शेखर ढुंगेलको गिती सिडी “सम्झना” प्राप्त गर्नुभएको छ प्रज्वल जी ले। उहांलाइ धेरै धेरै बधाइ। प्रज्वल जी चाढै नै दौंतरीको जिमेल ठेगानामा (dautari@gmail.com )सम्पर्क गर्नुहोस र पुरसकार हात पार्ने मेसो गर्नुहोला।


बिनापाउको पर्वत चढ्यो, बिनाथुनकी गाइ;
बिनाहातको दूध दियो, बिनामुन्टो च्याई।



यो गाउं खाने कथाको उत्तर पत्ता लगाउने पहिलो पाठक बनेर दौतरीका लेखक तथा गितकार शेखर ढुंगेलको गिती सिडी “सम्झना” प्राप्त गर्नुहोस।

यो कस्तो मानसिकता ?

शेखर ढुङेल

केही दिन अगी एउटा ईमेल पाएँ, अमेरिका बासी एकजना आफ्नो जातिय राज्य र भाषाका लागि युद्धरत्त कथित विद्वानको उन्ले समर्थन र खुशी ब्यक्त गरेका थिए कि काठमान्डौ बन्द र तोडफोड को । मैले पुर्पुरोमा हात राखेर धिक्कारे उन्लाई ए भगवान यो कस्तो मानसिकता हाम्रो ? उन्ले जुन भाषा र राज्य को वकालत गरेका थिए त्यो बन्द मा क्षती भएका ९० % सबारी साधन का मालिक ति जाती कै थिए आफ्नै घरमा आगो लगाएर ताप्ने कस्तो सोच उन्को ? दु:खका साथ भन्नु पर्दछ हामीले हाम्रै कारणले नेपाल लाई यो दुराब्स्थामा पुर्‍याइ सक्यौ जात र भाषाका नाममा, एक अर्काका बिरुद्ध कहिले सम्म बिष बमन गरी राख्ने जब सम्म नेपाल र नेपाली भन्न नपाईने कानुन बन्दैन तब सम्म ?

मेरो जानकारीमा आए सम्म बहुसंख्यक नेपालीले बोल्ने राष्ट्र भाषा नेपालीले ( आरोपित खस भाषा ) अन्य अल्पसन्ख्यक भाषी लाई कानुनत कुनै बिरोधि काम गरेको छैन , तर आज अल्पसंख्यक भाषी वा जातीहरु नेपाली भाषा माथि जानी नजानी समाज र देश लाई बिखन्डन गर्ने गरी बिद्रोह मा उत्रिएको देखिएको छ । के बहुसंख्यक नेपाली भाषीले अहिले अल्पसन्ख्यक भाषी र जातीले गरे जस्तो बिद्रोह को अनुसरण गरे पारीणाम सुखद हुन्छ ? नेपाल र नेपाली भन्नमा गर्ब गर्ने कि बिद्रोह को खेती मात्रै ? अझ आफु लाई शिक्षितको कोटीमा राखेर बिदेशको सभ्य समाजको पवित्र रस चुसेर स्वदेशी समाजमा भने बिषमय बिचार ब्यक्त गर्नु कस्तो चिन्तन मनन को परिणाम् हो ?

तसर्थ अन्तमा मेरो आफ्नै उधाहरण दिदै सबिनय निबेदन र सुझाब गर्न चाहन्छु । ''मलाई नेपाल मा हिन्दी भाषा र सस्कृतीको प्रभाब आबस्यक भन्दा बढी हाबी भएकोले चिन्ता लागि हिन्दी टिभी च्यानल हटाइ दिएँ, हिन्दी सिनेमा हेर्दिन र भारतीय सित हिन्दी मा कुरा गर्दिन ''त्यसैले समाजमा बिभेद र द्वन्दको असमझदारिको खेती गर्नु भन्दा यदी नेपाली भाषाको बिरोध गर्नु छ भने इमान्दारी पूर्वक नेपाली नबोल, नेपाली नलेख, नेपाली नपढ, नेपाली टिभी नहेर र नेपाली सित नेपाली भाषा मा कुरा नै नगर आफुले जुन भाषाको लागि संघर्स गरेको हो त्यही भाषा र लिपी मा अडिग बस । संकीर्ण बिचार र सन्कुचित स्वार्थ को लागि देश माथि अन्याय नगरौ ।

म भूल हुँ

आचार्य प्रभा
(अमेरिका )
म भूल हुँ सुधार्न सक्छौ
पुरानो गल्बन्दिको धागो हुँ
उधारेर नयाँ स्वरूप दिन सक्छौ ....,
कहाँ मैले भनेकी छु र ?
म सदाबहार छु भनेर
कहाँ मैले हठ गरेकी छु र ?
म सदा सर्वदा जायज छु भनेर ,
म फूल हुँ बास्ना लिन सक्छौ
म... पत्कर पनि हुँ
कुल्चेर हिँड्न पनि सक्छौ /
कहाँ म गर्वित छु र ?
केवल फूल्नुको अर्थमा,
कहाँ म रमेकी छु र ?
बास्ना छर्नुको औचित्यमा ........./
म शूल हुँ ,
पंछाएर हिँड्न पनि सक्छौ
म पुरानो घाउको खाटा हुँ
उप्काएर फाल्न पनि सक्छौ /
कहाँ मैले सोचेकि छु र ?
म कोमलताको प्रतीक मात्र हुँ भनेर
कहाँ म निश्चिन्त छु र ?
सधैं तिम्रो अभीष्ट्मा अटाउछु भनेर
समग्रमा मेरो ........
इेक्षा,आशा, हार्दिकता यही हो
म भूल हुँ ,
सुधार्न सक्छौ ,
म.......जे हुँ,जस्तो हुँ
नयाँ आकार दिन सक्छौ /

सीता दिदीका हत्यारा !

शिव प्रकाश

हलो…! हलो…! हलो……!!, मामा ! म बोलेको नेपालबाट…॥ !
शेखरको मनमा चिसो पस्यो । अमृतको स्वर स्वाभाविक थिएन । हतास र अत्यासपूर्ण थियो । नेपालमा दैनिकरुपमा भइरहेको हत्या, हिंसा, आतंक, लुटपाट, अपहरण आदिको खवरले शेखर जस्ता परदेशमा बस्ने धेरै नेपाली चैनले सुत्न सक्दैनन् जसका परिवार नेपालमा छन् । उसले यस्तै सम्झियो पक्कै केही दूर्घटना भो कि क्या हो !

के भो भन…। भन…। छिटो भन ……॥ शेखर अत्तालिदै सोध्यो ।
मामा…।! मामा…॥! सीता दिदीलाई घर लान सकिएन !
किन के भो र सकिएन …… के भन्न खोजेको छिटो भन !
हामी उहाँलाई आर्यघाट लादैछौं मैले बाटोबाट फोन गरेको ।
अमृतको आवाज अवरुद्ध थियो । रोदन मिश्रित शव्दहरु उसका मुखबाट फुट्न सकिरहेका थिएनन् ।
शेखर चिच्यायो यो हुन सक्दैन । कसरी भो यो सबै यति चाडै…… हे परमेश्वर …॥के गरिस तैले …। कति निर्दयी छस् त !
हो मामा यथार्थ यही हो । हामीले बचाउन सकेनौ । आज उहाँलाई हामी अन्तिम विदाई गर्न वाध्य भयौ । बडो कष्ठसाथ त्यति भनेर अमृतले फोन राखिदियो ।

जीवनमा धेरै उतारचढाव र दुखका खेलहरु झेलेर आठ नौ वर्षदेखि दशदेश दूर परदेशमा रहेको शेखरले सीता दिदीको त्यो अपत्यारिलो मृत्युलाई सहजरुपमा लिन सकेन । जीवनमा पहिलोपटक सपना साँचो भएको महशूस उसले गर्‍यो । गए राती नराम्रो सपना देखेको कुरा त्यतिबेला सम्झियो जतिबेला सीता दिदीको मृत्युको खबर उसले भान्जाबाट पहिलो पटक पायो ।

आफ्नै बाबुलाई वर्षौ देख्नै नपाई दुइ वर्ष अघि परदेशमै बाबुको काजकि्रया गर्न वाध्य भएको शेखरले बाबुभन्दा केही महिना अघिमात्र आफ्नै सासुलाई गुमाएको थियो । यो बीचमा उसले काका, ठूलाबा तथा नातेदारहरु गरेर धरै गुमाइसकेको थियो । परदेशमा रहनु पर्दाको यो पीडाबाट छटपटीरहेको शेखरका लागि सीता दिदीको मृत्यु सबैभन्दा भयानक लाग्यो । बुबा र सासु धेरै वर्षदेखि विरामी हुनुहुन्थ्यो । उमेर पनि पचहत्तर नाघिसकेका भए पनि पाँच सात वर्ष देख्नै नपाई आफ्ना पि्रयजनलाई विदाई गर्नु पर्दाको पीडा कति दुखदायक हुन्छ त्यो पनि उ सहन र समन गर्न बाध्य थियो ।

तर सीतादिदी त भरखरै बाउन्न त्रिपन्न वर्षकी मान्छे ! पढेलेखेकी मान्छे ! आजभन्दा करीव पच्चीस वर्ष अघि एम. कम. पास गरेकी मान्छे !, त्यो जमानामा नेपालका पढेलेखेका नारीहरुमध्ये औलामा गनिने मान्छे ! नेपालको ठूलो बैंक मध्येमा पर्ने कृषि विकास बैंकको प्रथम श्रेणीको अधिकृतसम्म भएर भरखरै रिटायर्ड भएकी मान्छे ! छ बैनी छोरीहरु मध्ये सबैभन्दा साहसिली छोरी । दुष्ट मानसिकता भएका आफन्तहरुबाट घरमा छोरा तथा भाइ नहुँदाको पीडा भोग्न वाध्य भएता पनि एउटा सुसंस्कृत परिवारी छोरी ! अल्पायुमा भएको आफ्ना बाबुको निधन र छोरीछोरी मात्र हुंदाको अवस्थाले आफन्तहरुबाट सताइए पनि अत्यन्त साहस लिएर अधि बढेकी छोरी सीता दिदी !

शेखर यस्तै यस्तै कुराहरु सोचिरहन्छ सीता दिदीका बारेमा । सीता दिदीको मृत्युलाई उसले स्वाभाविक मान्न सकिरहेको छैन । उ पत्याइरहेको छैन ।

दुइ घण्टा पछि जोसनाको फोन आयो हाकिम के गर्न सीता दिदीलाई बचाउने धेरै प्रयत्न गरियो तर सकिएन । जोसनको बोली स्पष्ट थिएन । बोलीमा बोलीभन्दा पनि वेदना थियो । घुक्कघुक्क र सुक्कसुक्कको आवाज बढी थियो ।

म पछि फोन गर्छु हाकिम…॥! र अहिले घरमा फोन नगर्नु दिदीहरु झन् रुनुहुन्छ । जोसनाले धेरै कुरा गर्न सकिनन् ।

जोसनलाई पनि केही बर्षअघिदेखि आमाको अभाव खड्किएको । त्यसमाथि आफ्नो सबैभन्दा नजिकाको साथी श्रीमान् परदेशमा ! त्यसमाथि अचानक माहिली दिदीको मृत्यु ! जोसनलाई जीवनमा कताकता आँधीतुफान आएर सबै भताभुंग बनाउन खोजिरहेछ जस्तो लागिरेको छ । उसले फोनमा भनेकी थिइ अब दिदीहरु के गर्ने होला ! सीता दिदी ठूलो साहस हुनुहुन्थ्यो घरको !

सीता दिदी अरु दिदीहरु भन्दा अलि झोक्की र रिसाहा भए पनि उसको सोझो पनलाई साहै माया गर्थी र बेलाबेलामा शेखरलाई भन्थी के गर्नु सीता दिदी साह्रै सोझो छ एकहोरो छ भनेको मान्दैन र त साखुल्ले पल्टेर भए नभएका उल्टापाल्टा कुरा सुनाएर एकहोर्याएर आफ्नो दुनो सोझो गरिरहेका छन् । शेखरले पनि सोच्यो ुयस्तो अपराध सायद यो दुनियाँमा कसैले गर्दैनन् होला ! शेखर अझ अबरुद्ध भयो । राजनलाई फोन गरेर काममा बोलायो र कामबाट विदा लियो ।

बग्दा बग्दैको नदी रोकिए जस्तो ! उड्दा उड्दैको चरा आकासबाट खसे जस्तो ! हेर्दाहेर्दैको एउटा रमणीय हिमाल सम्पूर्ण ढले जस्तो ! आफ! उभिएको धरातल भासिए जस्तो ! आकाशगंगा आगो लागेर खरानी भए जस्तो ! कस्तो कस्तो लाग्यो शेखरलाई ! हो बाबुको मृत्युको खबरले उ ज्यादै दःखी भएको थियो र त्यति असहज भएको थिएन जति सीता दिदीको मृत्युको खबरले उ भयो ।

सीता दिदीले अर्को ज्वाईको तुलनामा शेखरलाई त्यति नजिकको नठाने पनि उसले सीता दिदीलाई कहिल्ये टाढाको व्यवहार गरेन । उसालाई विश्वास थियो सीता दिदीको आँखा एकदिन खुल्छन् । जोसना पनि शेखरलाई यसै भन्थिन हेरिराख्नु हाकिम मान्छे हो एकदिन त आँखा खुलिहाल्छ नि । मान्छेको छाला ओढेको मान्छे जस्तो देखिने मान्छे र मान्छेमा फरक त मान्छेले पत्ता लाउन सकिहाल्छ नि । सीता दिदी पनि त मान्छे हो । शेखरले सोच्यो वास्तवमा जसले अरुलाई विश्वास गर्छ त्यो नै मान्छे हो र विश्वासघात गर्ने कुमान्छे हो । मान्छे र कुमान्छेबीचको पहिलो फरका पनि विश्वास र विश्वासघात नै हो । मान्छेले यो संसारमा लुकाउने नै के छ र ! कुनै न कुनै रुपमा कही न कही मान्छेको नाङ्गो र सक्कलीरुप मान्छेले देख्छ नै । कसैले नदेखे पनि लोग्नेले स्वास्नीको र स्वास्नीले लोग्नेको नाङ्गोरुप त देख्छ नै । अरुले नचिने पनि लोग्नेले स्वास्नी र स्वास्नीले लोग्ने त चिन्छ नै ।

तर जतिखेर सीता दिदीका आँखा खुले त्यतिखेरसम्म ढिला भइसकेको थियो । सीता दिदीलाई मानसिक र शारीरिक रोगले निकै चापिसकेको थियो । मानसिक सन्ताप सबैभन्दा ठूलो रोगको रुपमा सीता दिदीभित्र गाँजिइरहेको थियो । धेरै वर्षपछि पोहरसाल शेखरलाई भेट्दा सीता दिदीले कोठामा एक्लै पारेर टिलपिल आँशुले भरिएका आँखा मिच्दै भनेको कुराले अहिले उसलाई केही मान्छेसँग यति घृणा हुन थालेको छ त्यतिको घृणित मान्छे अरु कसैको कोही छैन र हुदैन पनि होला संसारमा !

ज्वाइँ मैले मान्छे चिन्न सकिनछु सकुनीहरु त आफ्नो मान्छे भएर घरमै आउँदो रहेछ । चोर र फटाह चिन्न गाह्रो हुदोरहेछ । अब म यो घरबाट कहिल्यै बाहिर जान्न । यस्तो भन्ने सीता दिदी अन्तत सदाका लागि जानु भो । शेखरले कहिल्यै सोचेको थिएन सीता दिदीले कुनै दिन यस्तो कुरा मसँग गर्नुहुन्छ भनेर । सधैं उनीहरुले शेखरका बारेमा नभएका नकारात्मक कुरामात्र कथुरी रहन्थे । मन्थरा र सकुनीले जस्तो उसका विरुद्ध षडयन्त्रमात्र गरिरहन्थे तर त्यो षडयन्त्र शेखर हैन सीताका विरुद्ध भइरहेको थियो । सीता दिदीले त्यो कहिल्यै बुझ्नु भएन ।

अहिले शेखरको कानमा सीता दीदीको मलिन त्यो आवाज गुन्जिरहेको छ । आँखामा सीता दिदीको त्यो पश्चातापपूर्ण अनुहार झल्झली आइरहेको छ । मस्तिष्कमा सीता दिदीको निष्कपटता अनि नारीसुलभ सोझोपन खेलिरहेको छ । शेखर भित्रभित्रै मुरमुरिन्छ दाह्रा किट्छ मुठ्ठी बटार्छ र भन्छ ूपापीहरु तिमीहरुले सीता दिदीको हत्या गर्यौ ! तिमीहरुनै सीता दिदीका हत्यारा हौ । तिमीहरुले गरेको अपमान अपहेलना र धोकाले सीता दिदीको साहस टुटायौ । निर्वल बनायाै लाचार बानायौं र मृत्युको मुखमा हाल्यौ । उपचार गर्न पनि विमुख गरायौ ।
सीता दिदी साह्रै साहासी हुनुहुन्थ्यो । आँटी हुनुहुन्थ्यो । नाजायज कुरामा कसैसँग कहिल्यै झुक्नुहुन्थ्यो । अरु दिदीबहिनी र आमा पनि सीता दिदीसँग डराउनु हुन्थ्यो । तर जालीको जालमा फसेपछि सीता दिदीको आँत कमजोर भइसकेको रहेछ । चंगुलमा फसेको माछो जस्तो भित्रभित्रै छट्पटिइरहनु भएको रहेछ । भनौ कसलाई भनौ घरको पीडा नभनौ कति सहुँ एउटा स्वाभिमानी मान्छेमाथि भएको मानसिक यातना । यो कुरा सबै शेखरले त्यही दिन मात्र खुलस्त थाह पायो । अरु पनि धेरै कुराहरु भन्ने इच्छा सीता दिदीलाई थियो होला तर अनुकुलता परेन । धेरै कुराहरु बाँकी र थाँति राखेर जान!भो !
शेखरले यो कुरा जोसनलाई पनि भनेको थिएन । शेखर सीता दिदीको संघर्ष र त्यागलाई सम्झन्छ । दाजुभाइ नभएको घरमा दिदीबहिनीहरु जस्तै दिदीबहिनीका लागि दुःख गरेर पढेको र अविवाहित बसेको । एम। कम। पढ्न बसन्तपुरदेखि किर्तिपुरसम्म पुसमाघ असारसाउन नभनी पैदले हिडेर जाने आउने गरेको । जागिर खादै पढ्दै त्यहाँसम्म गरेर तीसौं वर्षको लामो जागिरे जीवन पछि सुख गर्छु भन्ने बेलामा भएको उहाँको असहज अप्रत्यासित अस्वाभाविक र असामयिक मृत्युको जिम्मेवार अरु कोही हैन सीता दिदीले भनेका ।शकुनीहरु नै हुन । हरेक शव्दमा हाँ हाँ र जालमा ताल मिलाउने मन्थरा चरित्रहरु नै हुन । जुत्ता लाउनेलाई थाह हुन्छ जुत्ताले खुट्टा कहाँनिर खान्छ भनेर पढेलेखेर अलिकति ज्ञान आर्जन गर्नेलाई मात्र थाह हुन्छ कि पढ्न लेख्न कति गाह्रो छ भनेर । तर ति शकुनी जस्ता पात्रलाई के थाह यि सब कुरा ! शकुनी चरित्र अर्कालाई पीडा दिनु र अरुको दुखमा रमाउनु हो । यस्तै यस्तै कुराले शेखरको मनमा अहिले डेरा जमाएको छ ।

सम्पत्ति खानु थियो खाएको भए हुन्थ्यो तर सीता दिदीको अबला सोझो र एकहोरोपनको भरमार फाइदा उठाएर बहक्याउनु कतिसम्म नीचता हो हुनत घरमा सबैले उसको चलामाला बुझिसेककेका थिए तर छोरीको मायाले आमा पनि चुप लाग्नु हुन्थ्यो र बहिनीले दुःख पाउँछे भनेर दिदीहरु पनि । तर उसले उनीहरुको संयमतालाई आफ्नी स्वास्नी मार्फत उपयोग गरिहर्यो । शेखर यी कुराहरु जति सम्झन्छ त्यति मुरमुरिन्छ ।

शेखरले आफू परदेशिनु अधि नै भनेको थियो सीता दिदी तपाइँ अलि दुव्लाउँदै गए जस्तो छ एक पटक डाक्टरलाई जचाउँनु । तर त्यसको प्रतिवादमा सीता दिदीलाई उल्टो बहकाए । सायद शेखरलाई समेत दोषी बनाए नजर लायो भनेर । डाक्टरकहाँ गएर केही हुदैन दिदी बोक्सीको आँखा लागेको हो । फलानी बोक्सी हो चिलानी यस्ती हो । फालानो बोक्सो हो त्यसको नजरमा हेर्नु हुदैन । त्योसँग बोल्नु हुदैन । धामीझाँक्री झारफुक भाकल तन्त्रमन्त्र आदिमा सीता दिदीलाई घुमाउने बहकाउने काम वर्षैवर्ष गरिरहेछ । आमा दिदीहरुले कति भन्दा पनि सीता दिदी मान्नु भएन सपेराको मोहनीमा फसेको नागजस्तो सीता दिदी उनीहरुले भनेको हरेक कुरामा टाउको हल्लाइरहनु भो । यस्तो पढेलेखेको भएर पनि के भएको होला सीता दिदीलाई सबैले यसै भन्थे ।

सीता दिदी रिटायर्ड हुदाँ आएको एकमुष्ठ तीस पैतीसलाख ! त्यो पैसाले संगसंगै दुइटा घर बने । एउटा भाडामा लाग्यो । अर्कोमा सीता दिदी आमा र आफ्ना अरु दिदीबहिनी छोडेर उतै सर्नु भो । बुढी भएकी आमालाई त्यो कुराले गहिरो असर पार्यो र आमा थलिनु भो । त्यो कुरा अरु दिदीबहिनीले बुझेका थिए तर बुझ्नु पर्ने ले नबुझे पछि के नै लाग्दो रहेछ र ! सीता दिदी अन्धो हुनु भो ।

नयाँ घरमा आज, भोली, पर्सी गर्दै दिन वित्दै गए । सीता दिदी अब उसलाई बोझ हुन थाल्यो । उ सीता दिदीका अगाडि नांगिदै गयो । दिनभर रत्नपार्क तिर चाहर्ने र पीपलबोटमा टुक्रुक्क बसेर सित्तैमा पत्रिका हेरेर त्यसैको भरमा घर आएर डिंग हान्ने गरेको भेद पनि सीता दिदीको ज्ञानचक्षामा खुल्दै गयो । सडकमा ढुङ्गा हान्न गएर आज यस्तो भो आज उस्तो भो भन्दै कहिले दरबारको मान्छे त कहिले सीआइडी विभागको हँ भन्ने मान्छे जब दिनभर विना काम न काज घरमा कुचो लाएर बसेको देखेपछि मात्र सीता दिदीलाई थाह भो म कस्तो मान्छेको फेला परेछु भनेर ! आफैंलाई हप्काइ दप्काइ गर्दा पनि लोग्नेलाई संसारको अलेक्जेन्डर द ग्रेट जस्तो देखाउन सधैं हो मा हो भन्ने बहिनीप्रति पनि सीता दिदीको आँखा अलि उधि्रयो । यो त ………मान्छे होइन रहेछ ।

आज अलिकति ! भोली अलिकति ! पर्सी अलिकति गर्दै गर्दै जब उसले आफ्नो असली चरित्र पुरै देखायो सीता दिदी उसँग बस्न नसकेर फर्किने निधो गर्नु भो तर त्यतिबेलासम्म आमा वितिसक्नु भएको थियो र सीता दिदी आफैका लागि पनि ढिलो भै सकेको थियो । आमा वित्दा पनि उसले खासै वास्ता गरेन । उसबाट कुनै साहनुभूति वा समवेदना चूहिएन । गोहीको जतिपनि आँशु चुहाउन नसक्ने त्यो मान्छे जस्तो देखिने मान्छेले । सायद उ सीता दिदीको पनि कामना गरिरहेको हुनसक्छ जति छिटो सीता दिदी ………… त्यति चाँडो यो घर……॥ !उसलाई साइनो मानवियता र कर्तव्यपरायणता भन्दा पनि घरसँगको साइनो दह्रो बनाउनु थियो । उ त्यो घरमा भित्रिए पछि मान्छेसँगको अरु साइनोलाई उसले तोडिदियो ।

बोझिलो दुखी नासो

प्रबिण थापा

अन्धकारको दुनियाँमा,बसाइ गयो नभन है
जाली माया गरेर, फसाइ गयो नभन है

वाध्यता छ मेरो सामु दुरदराजमा जानु पर्ने
जारी बैरी शत्रु सबै, हँसाइ गयो नभन है

बेला बेला फोन गरौला चिट्ठी पनि लेख्दै गर्छु
शिखरमा चढाएर, खसाइ गयो नभन है

केही बर्ष त हो नि सानु फर्की चाँडै आउछु
अत्यासिलो भङ्गालोमा, धसाइ गयो नभन है

कसैको भन्नु नहोस राम्रो सोच्नु राम्रो गर्नु
बोझिलो दु:खी नासो, टसाइ गयो नभन है

भारत ले नेपाली को भावना मा चोट पुर्‍याउदै छ

शेखर ढुङेल

०६-०५-२००९

नेपाल र भारतको बीच विश्‍वमै एउटा अद्दितिय सम दुरी, धार्मिक एबं सास्कृतिक समानता र सामिप्यता हुनुको बाबजुद अनादी काल देखी नै पर्बतिय सृखंला र ॠषी मुनीहरुका तपोभुमी नेपाल आफ्नै बिशेष परिचय र अस्तित्वमा रेहेको देश हो । दुई देश का जनता बीच को सुमधुर सम्बन्ध र समदुरी लाई भारतीय सरकारको साउथ ब्लकले नाजायज निती मा परिणत गर्दै लगेको छ । साम्राज्यबाद बाट स्वयम पीडित भारतले छिमेकीहरु प्रती दादागिरी देखाउनु आँफैमा उदेक लाग्दो छ ।

एकाध सय बिभिन्न मुखुन्डो लगाएका नेपालका पापड लाल नेताहरु उस्को चरणमा छन भन्दैमा नेपाली सपुत हरुको बिरताको ईतिहासको साक्षी रहेको भारतले हामी नेपालीको सम्बेदनशील भावनामा खेलबाड गर्ने दुस्प्रयास गर्दछ भने त्यो भारतको लागि अरिंगालको गोला मा हात हाले बराबर हुनेछ । नेपालमा पनि लोन्डुप र लिट्टे उत्पादनको खेती फास्टाउदछ भन्ने भारतको सोच हो भने उस्ले आफ्नै खुट्टामा बन्चरो हान्यो भनी जाने हुन्छ । ''प्लिज नेभर उन्डरइस्टुड नेपलिज सेन्टिमेटल्'' भारत ले हाम्रो सम्बेदनशील भावनाको कदर गर्न जानेन वा सकेन वा आक्रमण गर्न खोज्दछ भने उ विश्‍व मै बदनाम हुने छ ।

कास्मिर को पिडा लाई नियालेर हेरोस अनी छिमेकी लाई कुदृष्टी लगाओस । छिमेकी लाई अस्थिर बनाएर , पेलेर अफु बलियो हुने भ्रम भारत ले त्याग्नु पर्दछ । नेपाल मा सधैं कुदृष्टी राख्ने भारतले नेपालीको एकतामा बिचलन भएको मौका पारी राजसस्था ढाल्न सफल भए पछी उस्ले रोपेको लोन्दुप र लिट्टे हरु फलेफुलेको भ्रम बढाएको हुन सक्तछ । त्यसैले निर्भिक्क भएर सिमा स्तम्भ गायब गरिदिने , मिच्ने र सिमा क्षेत्र मा बस्ने हज्जारौ नेपाली लाई आमानबिय ढंगले बिस्थापित हुनु पर्ने सम्म को अत्याचार गरेको छ । भारतको यो निम्न स्तरको दादागिरी ले संसार उ को सामुन्ने बदनाम हुनेछ ।

हाम्रा अदुरदर्शी सत्ता लोलुप पापड लाल केही नेताहरुको बिरोध , जुलुस , भाषण र स्मरण पत्र दिने औपचारिकताको भारतले मतलब राख्ने छैन । देखी हालियो, सचित्र अन्तरराष्ट्रिय चर्चाको बिषय भैसकेको दाङ घटनालाई भारतीय राजदुत सुदले ठाडो अस्विकार गर्दै चुनौती नै दिएका छन । दुताबास भन्दछ सिमा बिगारेको , हराएका छैनन , भारतीय सुरक्षा बलले केही गरेकै छैन, कुनै सीमा मिचेकै पनि छैन , नेपाली लाई झनै उत्तेजित बनाउने गरी यो बक्तब्य आउनु झन खतरा को संकेत हो । भारत सित टस्सल गर्न नैतीक रुपले आत्मबल गिराइ सकेका राजनैतिक दलले खुलेर बिरोध गर्न सकेका छैनन । देश सरकार , संबिधान , निती नियम बिहिन अवस्थामा पुगेको छ, यस बेला सम्पूर्ण तप्काका स्वाभिमानी नेपाली जनता एक भएर भारतको दादागिरी को बिरुद्धमा उत्रनु पर्ने भएको छ । नेपालको स्वाधिनताको लागि खम्बाको रुपमा रहेको राजसस्थालाई भारत कै चक्रब्युह मा फसेर ढाले पछी काठमान्डुमा दिल्ली दरबार खडा भएको छ । हाम्रा देशका सरकार प्रमुख र नेता भारतीय दुत का जागिरे जस्ता देखिएका छन । साझ बिहान घर घरमा गै यो गर र त्यो गर भनी आदेश दिन्छन । यस्तो अवस्थाको अन्त गर्न हामी जनता नै उठनु पर्दछ।

देशलाई माया गर्ने स्वाधिन नेपालका स्वाभिमानी नेपाली स्वदेश बिदेश जहाँ भए पनि भारतको दादागिरी , अन्याय अत्याचार , बिरुद्ध अन्तरराष्ट्रिय रुपमा सशक्त आवाज उठाउनु पर्दछ , तराइ का बिभिन्न शशास्त्र अपराधीक ( भारतीय ) गतिबिधी सन्चालन गर्दै आएको पर्सा ( बिरगन्ज ) को कन्सुलर कार्यालय हटाउनु पर्दछ , लैनचौर दुताबासमा भएको नेपाली नेता र उपल्लो कर्मचारी लाई बिदेशी रक्सी बाड्ने शाखा खारेज गराउनु पर्दछ , सयुक्त राष्ट्र संघ को स्थानिय र प्रमुख नियोग मा सप्रमाण भारत बिरुद्ध उजुरी दिनु पर्दछ , स्वतन्त्र अखन्ड राष्ट्र को हैसियत ले आफ्नो अस्मिता जोगाउन निस्चित नाका मात्र खोली मेची महाकाली सीमा मा पर्खाल लगाउनु पर्दछ , भारत सित पनि बदलिदो परिस्थिती अनुरुप राहदानी को ब्यबस्था गर्नु पर्दछ ।

हाम्रा पुर्खाको वीर गाथाले सुसज्जित सुन्दर देश नेपाल लाई भारतीय कुदृष्टीको बाछिट्टा बाट सुरक्षित राख्न परम्परागत सन्धि र नितीमा परिवर्तन गर्न जनताले अब नेताको मुख ताक्ने होइन स्वयम अरिंगाल बनी जाइ लाग्नु पर्दछ । जय होस नेपाल र नेपाली को ।

विदेशी हस्तक्षेप, हाम्रो बिरोध र घर भित्रका मतियारहरु ।

देशको कुनै पनि निकाय वा समग्रमा देशमाथी कुनै विदेशी हस्तक्षेप हुँदा हामीहरु सबै,सधैं विदेशीलाई धारे हात लगाउँछौं र निन्दा पुराणमा व्यस्त रहन्छौं र आफनो कर्तव्य जिम्मेबारी पूर्वक निर्वाह गरेको ठान्छौं। तर गहिरिएर हेर्ने हो भने ईतिहास साक्षी छ, देश ठुलो-सानो, धनि-गरिव जस्तो सुकै होस, कुनै पनि विदेशी शक्तीले आर्को राष्ट्रमा हस्तक्षेप गर्दा त्यहि देश भित्रका कुनै व्यक्ति, संस्था, दल वा समुहको सहयोग लिएर मात्रै गर्छ ।

सीक्कीमको भारत विलय देखी लिएर सद्दाम हुसेनको गिरफ्तारीसम्म सबैमा विदेशी शक्ती सफल हुनुमा देश भित्रै रहेका र विदेशीको ईशारामा चल्ने वा सिधै भन्दा ‘ईमान बेच्ने’ हुनु नितान्त जरुरी थियो/हुन्छ ।

केहि दिन देखी छापामा आएका सीमा अतिक्रमणको समाचारसंगै हामी पनि भारत बिरोधी नारा, भाषण र निन्दा गोष्ठीमा व्यस्त छौं । हो, विदेशीको कुनै पनि हस्तक्षेप हामीले सहनु हुँदैन, तर के यहि एक दुई पर्चाबाजी र बिरोध पत्र थमाएर हाम्रो कर्तव्य पुरा हुन्छ त?

बेला बेलामा नेपालको नाडी छाम्दै, जिस्क्याउँदै र ‘ए ! झुक्कीएछ’ भन्दै फर्कने विदेशि तत्वको शाहस त्यत्तीकै बढेको छैन। तीनलाई खुल्लै रुपमा सहयोग र समर्थन गर्ने धेरै हस्तीहरु हाम्रो देशमा निर्धक्क आफ्नो कीर्तनगानमा व्यस्त छन।

भर्खरै दाङमा अतिक्रमण भयो, एउटा सार्बभौम देशमाथीको यो बल प्रयोग गलत मात्रै थिएन, विश्वकै सबैभन्दा ठुलो लोकतन्त्रको पगरी भिरेको देशको लागि लज्जाको विषय पनि हुनु पर्थ्यो । तर यस्तो निर्लज्ज बल मिचाईलाइ हाम्रै देशकी नेतृ र मन्त्री समेतले घुमाउरो पाराले समर्थन गरीन “हैन भारतले सिमा मिचेकै छैन (नेपालीहरु त्यत्तीकै बहुलाएका छन, बदमाशहरु !)

नेपाली मितीमा तथ्य राख्दा, दैनिकीको जेष्ट २३ को खबर अनुसार संविधानसभाको राष्ट्रिय हित संरक्षण समितिले सीमा अतिक्रमण गरिएको दाङको सीमा क्षेत्रमा स्थलगत अवलोकनका लागि सबै दलका सभासदहरुको टोली बनाएर त्यसतर्फ पठाउने निर्णय गरेको खबर छापीएको छ । तर सो भन्दा एक दिन अगाडि नै (अवलोकनपूर्व नै) , अर्थात जेष्ट २२ गते नै हाम्रो परराष्ट्र मन्त्रीले भारतीय पक्षले नेपाली सीमा मिचेको नपाइएको बताईसकेकी थीईन । धन्न छ टिकेको छ हाम्रो देशको अस्तित्व !!, यस्ता यस्ता हस्तीहरुको छत्रछायाँमा ।

कुरोको चुरो तर्फ जाँदा, धारे हात विदेशीतर्फ फर्काउनु भन्दा पूर्व खुला रुपमा देश बेच्न तम्सनेहरुलाई तह लगाउनु नितान्त जरुरी देख्छु म ।

जसरी शरीर विरामी हुँदा अन्य बाहिरी जीवाणुबाट बच्नु भन्दा, पहिलै काया प्रवेश गरी सकेका किटाणुलाई निर्मूल गर्नु जरुरी हुन्छ, त्यसै गरी आफ्नै घरको मानो खाएर विदेशीको सेवा गर्ने लाई ठिक ठाउँमा नल्याएसम्म यो बिरोध सार्थक हुनै सक्दैन । अनी हाम्रो देशमै यस्ता धमिराहरु रहेसम्म हाम्रो बिरोध र आक्रोशले विदेशी सुध्रीएला भनेर आश गर्नु पनि बेकार ठहर्ने छ।

संसारको प्राकृतिक नियम छ, गलत कार्य गर्ने जतीसुकै बलवान भएपनि एकजना गान्धी जस्तो हाड छालाको ढाँचासंग पराजीत हुन्छ । वलिष्ठ बाहुबल भएको चोर पनि दूर्वल मानिसको घरमा छिर्न डराउँछ । तर सर्त एउटै रहन्छ घर भित्र चोरका मतियार हुनु हुँदैन ।

हाम्रो मुलुक निर्वल होला, तैपनि कुनै सबल देशले हामीलाई तबसम्म दागा धर्न सक्दैन जबसम्म हाम्रै देश भित्र उसका मतियारहरु हुदैंनन् । घर जोगाउने काम पहिला घरभित्रै बाट शुरु गर्नु पर्छ र घरभित्र बसेर छिमेकीको सेवा गर्नेलाई पहिला तह लगाउनु पर्छ। आफ्नो मतियार नभएको घरमा जस्तो सुकै छुल्याहा छिमेकीले पनि आखाँ उठाउन पनि सक्दैन

शिरबन्दी नअडिने रित्तो केश

सुमन बगाले सुमनसुधा
आँबु खैरेनी तनहुँ
नेफुल्दैमा शेष ठानेछौ
शिर शिरबन्दी नअडिने रित्तो केश ठानेछौ
युद्धकालीन क्षतिग्रस्त नाङगो देश ठानेछौ
खाएका ति कसमहरु पलपलमा बदलियो
तिम्रो स्वार्थ यात्रामा ढुङगे ठेश ठानेछौ
कता कता हराउछु आफैलाइ रित्ताएर
नसुहाउने देश विनाको भेष ठानेछौ
सुकेछ कि हिमनदि भिज्न छाडयो परेली
मबाट टाढिएर दुर रहनु बेश ठानेछौ
मरेतुल्य हुन्छु तिम्रो प्रतिविम्म नआउदामा
शिशिर ॠतुमा नफुल्दैमा शेष ठानेछौ

तिम्रो मजेत्रो फाटेछ आमा

तिम्रो मजेत्रो फाटेछ आमा म टाल्छु भन्थ्यो
पिर सुर्ता नगर सुख सँग म पाल्छु भन्थ्यो

विश्वास कस्ले निभायो चेतना अधेरो भो रे
भरोसा जगमगाउने बत्ती बाल्छु भन्थ्यो

जर्जर भो रे उर्बर माटो, बाँझो कती राख्नु
रगतले गन्हाकोछ, पसिना हाल्छु भन्थ्यो

पुर्खाको सिको बिर्सिएछ, कती छिटो आमा!
अब स्वाभिमान निखन्ने काम थाल्छु भन्थ्यो

दुई खोच बिच अल्मल्लिएको हाबाको झोक्का
अब त आफ्नै मन र पनमा ढाल्छु भन्थ्यो

राहतको अनुभुती के गरेथे झल्यास ब्युझें
कस्तो देखेछु सपना बिकृती फाल्छु भन्थ्यो