शेखर ढुङेल
०६-१५-२००९
नेपालमा हाल एउटा अर्को बहस सुरु भएको छ, १८ बर्ष् पुगेका सम्पूर्ण नागरिकले अनिबार्य सैनिक तालिमा लिनु पर्ने । सिद्दान्त त यो निती खराब होइन त्यस्तो तालिमले शहनसिलता , अनुशासन , आदर र सामुहिक भावना ( team sprit ) परिमार्जन गर्दछ । कोरिया , ईरान , इराक , इज्रायल लगायत केही मुलुक मा त्यस्तो निती लागु भएको छ । त्यो भन्दा पनि स्तरिय शिक्षा जापानमा दीइन्छ, जापानले लागु गरेको सिविक सेन्स एक्टले शैनिक तालिम नदिए पनि एक तालिम प्राप्त जवान झै जापानिजहरुमा अनुशासन , सामुहिक भावनाको बिकास भएको छ । सैनिक तालिमको उदेष्य लाई प्राप्त गर्न कम्तिमा ६ महिना ब्यारेक सिस्टममा रहनु अनिबार्य हुन्छ । आजको जमाना मा युबा पिढी लाई उनीहरुको इच्छा बीपरित जबर्जस्ती गर्न उचित हुँदैन । आम नागरिक लाई सभ्य , अनुशासित , जिम्मेवारी र दायित्व , एक अर्काको सम्मान , राष्ट्रियता प्रती सजग र शसक्त गराउनको लागि निम्न बुदा लाई समेट्ने गरि ''नागरिक आचरण कानुन '' बनाइ प्राथमिक स्कुलको पाठ्य पुस्तकमा समाबेश गराइ प्रशिक्षित गराउनु भने अनिबार्य भई सकेको छ ।
क - जिम्मेवारि - एक जिम्मेवार नागरिकको कर्मले नै घर , समाज र देश लाई प्रगती पथमा डोर्याउन सक्तछ । प्रत्यक नागरिकमा घर , समाज र देश प्रती उस्को जिम्मेवारि बोध हुनु पर्दछ । ब्यक्ती , परिवार समाज र देशको लागि प्रत्यक को कर्तब्य लाई महसुस गर्न सक्ने शिक्षा दिन सक्यौं भने आउदो पीढीले एक उन्नत समाज र राष्ट्र बनाउन सक्तछ । आज देशमा जती पनि बन्द , हडताल् , तोडफोड , हिसा , कानुन हात मा लिने काम भएका छन त्यो सबै जिम्मेवारि मानसिकता को अभाब मा भएका हुन।
ख - असल नागरिक - कुनै पनि देश को प्रगती को आधार प्रत्यक गौरबशाली नागरिक नै हुन । नागरिक हुनुको अर्थ आफ्नो देश प्रती प्रत्यकले उत्तरदायित्व बहन गर्नु पनि हो देशले के दियो भनी सोच्ने भन्दा मैले के दिन सक्तछु ? भनी सोचाइ राख्ने नागरिकको उत्पादन राष्ट्रले गर्न सक्नु पर्दछ । बिकासित मुलुकहरुमा नागरिक लाई इश्वरको नाममा '' देश जनता र कानुनको पूर्ण पालना गर्दै राष्ट्र हित बिपरित कुनै पनि काम गर्ने छैन भनी शपथ दिलाइन्छ । ताकी नागरिक हुनुको अर्थ राज्य सीत अधिकार माग्ने मात्र होइन राज्य प्रती उस्को उत्तरदायित्व पनि छ । प्रत्यक नागरिकले ब्यक्ती समाज र देश हित बिरुद्ध काम नगरे देश बिकसित हुन समय लाग्दैन । त्यसैले प्रत्यक लाई असल नागरिक बन्न प्रोत्साहित हुने शिक्षा दिनु पर्दछ ।
ग - निस्पक्षता - नागरिक मा हुनु पर्ने गुण मध्य निस्पक्षी भावना अनिबार्य हुन्छ । जुन सुकै क्षेत्रमा पनि पद , जात भात , वा प्रभाब को आधार मा बिभेद नगर्ने मानसिकता को बिकास गर्नु जरुरी छ । ब्यक्ती को योग्यता , र क्षमता ले प्राथमिकता पाउनु पर्दछ र पाएको छ भन्ने विश्वाश नागरिक हुनु पर्दछ । यस्ले समाज को बिबाद र द्वन्द लाई समाप्त गर्न सहयोग पुग्दछ । निस्पक्ष व्यबहार ले योग्य नागरिक अबसर र हक बाट बन्चित हुने छैन र उस्ले पनि त्यस्तै व्यबहार दिने छ र नागरिक को राज्य प्रती विश्वाश र भरोषा बढ्न जान्छ । निस्पक्ष भावना को बिकास हुने उच्च शिक्षा को जरुरी हुन्छ ।
घ - आदर सम्मान - मानब मानब बिचमा कुनै पनि कारणको बिभेद हुनु हुन्न र सबले सबलाई आदर र सम्मान गर्नु पर्दछ भन्ने भावना बिकसित हुने शिक्षा को जरुरी छ । यो प्रसँगमा फेरी जापान को उधाहरण; कुनै कम्पनी वा बिभागको प्रमुख होस कि निम्न स्तरको कर्मचारी दुबैमा एकले अर्का लाई भेट्दा प्रतिस्पर्धा जस्तो हुन्छ, कि कस्ले पहिले नमस्कार गर्ने , त्यती मात्र होइन त्यहा कुक्कुर , बिराला र पहाड (फुजी ) लाई समेत आदर पूर्वक जि ( शान ) जोडेर सम्बोधन गर्दछन । बाबु आमाले सन्तान लाई गर्ने आदरबाट सुरु हुने यो किस्सा समाज र राष्ट्र को गहना बनेर रहेको हुन्छ । एकले अर्का लाई गर्ने सम्मानले नै एक अर्कामा बिस्वास र सामिप्य बढ्दछ । प्रत्यकले प्रत्यकको अस्तित्व स्विकार्नु नै सम्मान र आदर गर्नु हो यस्ले प्रेम भाब बढ्दछ , र समाज का साना तिना समस्या बिबाद स्वत: हट्न जाने मात्र होइन ठुला समस्याको निकास पनि सजिलै निस्कन्छ । अरु लाई आदर सम्मान गर्ने मानसिकता ले समाज र देश लाई नै सुखी बनाउन सक्तछ । हाम्रो देशमा खड्किएको अर्को समस्या यो पनि हो कि हामी अरुको सम्मान र आदर गर्न कन्जुस्याइ गर्दछौ ।
५ - सकारात्मक सोच - सभ्य ब्यक्ती र देशको लागि प्रत्यकमा सकारात्मक सोच हुनु जरुरी छ । सकारात्मक सोचले ब्यक्तीमा भएको आशंका , अबिश्वास , हतोत्साहिपन , र आडम्बर लाई निस्तेज गरि भरोसा , बिस्वास , प्रोत्साहन र नम्रता लाई बढवा दिन्छ अनी आशंका र अविविश्वासमा चालिने कदम बाट हुने दु:खद परिणाम् बाट जोगाइ समयित र सन्तुलित व्यबहार गर्न उत्पेरित गर्दछ । समाजको प्रत्यक ब्यक्तीमा अरुको लागि राम्रो गरि दिने र खराब गर्न टाढै बस्ने सोच भएमा अरुले अनाहकमा दु:ख पाउने छैनन । दुस्ट्याइ र छल कपट्याइलाई हटाउन बच्चा लाई सुरु देखी नै समाज सेवा , मानविय सेवा र सहयोगका बारेमा शिक्षा दिनु पर्दछ । ''मेरो कारणले अरु लाई अनाहकमा दु:ख नहोस ''भन्ने भावना को बिकास गर्ने शिक्षा जरुरी छ ।
६ - सहयोगि - समाज र देशको लागि प्रत्यक नागरिकले अर्कामा सहयोगात्मक भावना र व्यबहार देखाउने प्रबृतिको बिकास हुनु पर्दछ । सहयोगले सबै अनुग्रहित हुन्छन एक अर्कामा मैत्री भाब बढ्दछ सहयोगको बदला सहयोग पाइ सबै को भलो हुन्छ, एक अर्कामा द्वेष भाब रहन्दैन । सहयोगि भावना बिकास गर्न पनि बच्चै देखी घर , शिक्षक , नातागोता , साथी बिच दैनिक कार्यमा मौका पाउने बितिक्कै सहयोगको लागि अगाडि बढने भावना मनमा बिकास गर्न तदनुरुपको शिक्षा पाठ्य पुस्तकमा राख्नु पर्दछ ।
बिगत केही समय देखी नेपाली समाजमा उदन्ड , आमानविय र मानब सभ्यता माथि नै धब्बा लाग्ने गरि हींसक व्यबहार बढ्दै गएको छ । मानिस लाई मलमुत्र खुवाउनु , कुटेर , जलाएर मार्नु , घर र बस्ती बाट निकाला गर्नु , घटनाको अनुसन्धान मा पुग्नु भन्दा पहिले नै भिडले न्याय खोज्नु , निर्दोषले सास्ती पाउनु दैनिकी भै सकेको छ । यो प्रबृति बाट मुक्त हुन नागरिक समाज , राजनैतिक दल , पत्रकार , शिक्षक र ब्यक्ती ले आ आफ्नो जिम्मेवारीलाई महशुस गरी यस्तो प्रबिर्ती बन्द गर्ने प्रती बद्धता नगर्ने हो भने हामी नेपालीले बिश्व सामु लज्जित हुनु पर्ने छ ।
June 16, 2009
सैनिक तालिम होइन जिम्मेवार नागरिक बनाउने शिक्षा
गाउँखाने कथा - १९ (Nepali Gau Khane Katha)
गाउ भने सबै भन्दा पहिला उत्तर मिलाउने बसन्त जी ले पाउनुभयो। अब गाउ माग्ने पालो बसन्तजी को।
------------------------
सधै जसो सप्ताहअन्तमा नेपाली लोकचलनमा चर्चित गाउँखाने कथा लिएर हाजिर भएको छु।
टाउकामा फुर्के टोपी पिठ्यूंमा छ जुंगा
लुगा खोले दाना दाना टल्किदिन्छ मुगा।
यो कथा मिलाउने पहिलो पाठले गाउं पाउनुहुनेछ।
Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to FacebookShare to Pinterest
June 15, 2009
मेरो कथा मेरो व्यथा
उत्तर अमेरिका
आज जगतले देखिरहेको छ
म बाहिरी हाँसो हाँसि रहेको छु
हरपल आत्मा रुवाएर
जसो तसो वाँचेकै छु
वेदनाको डढेलोले ह्दय जलाउँदा
भित्र भित्रै निभाउने गर्छु
मोती झै मेरा आँशुका दाना
उनकै लागि साँचेको छु
उमंगका पर्खाल भत्काएर
उनी खोई कता लागिन्
फेरी जागरुक हुने आँट त छ
तर धेरै जाँगर उनैले लगिन् ।
भूल मेरो के थियो र !
उनले लााछना लगाइन्
मेरो अगाडि केही नभनी
गाउँ सहर हल्ला फिँजाइन ।
सारा दर्द र पीडाहरु
मन भित्रै दवाई राखेको छु
जलेको यो आत्मा भित्र
चोखो प्रेम साँचेको छु ।
Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to FacebookShare to Pinterest
जिन्दगीको रङ्गमञ्चमा
जिन्दगीको रङ्गमञ्चमा हार न जितको भान भयो
कल्पनाको संसार भित्र सपनाहरुको चिहान भयो
आफ्नो विश्वाश आँफैसँग टुट्न फुट्न थालेपछी
रस चुसी थुकी फाल्ने फुटपाथको पान भयो
माथि जाने भ-र्याँङ पाइन तल काँहो थाहै छैन
न त यता न त उता बिचमै ताना तान भयो
दु:खै दु:ख जिबनभरी पिंडा भन्दा केही पाइन
हाँस्नु पर्छ मैले भन्ने बेकारको गान भयो
रित यस्तै चल्या होकी बुझ्नै सकिएन
दोसल्ला अर्कै ओढ्ने मलाई कस्तो सम्मान भयो
Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to FacebookShare to Pinterest
हामी
रूखा पहाड, सतह र चट्टानहरू
हाम्रो भूगोल भएर होला,
चरित्रमा हाम्रो पीडा खोपिएको छ ,
जीवन र व्यवहारमा हाम्रो
आक्रोस र अभिप्सा रोपिएको छ ,
अरूकै आङमा जुम्रा खोज्न आतुर
हामी , भैँसी बोकेर शरीरमा
निरन्तर जंघार तर्न खोज्दैछौँ,
जंघारहरू हाम्रो जडताको दयामा
साँगूरो बन्दैनन् , विनम्र बन्दैनन्
सर्वग्रासी जंघारको भोकले हरदम
हाम्रो अस्तित्व निर्लिप्त पारेको छ
गन्तव्यलाई अझै पर सारेको छ ।
अधैर्य मनहरू सदियौँ यसै पाकेका छन्
उमंग र उत्साहहरू शुष्क थाकेका छन्।
यहाँ, रिसले आँफैलाई खाने गरेको छ
पदचाप मुनि पहिरो जाने गरेको छ ।।
जलाउँदै सभ्यताका आवरणहरू
टायर, रेलिङ र सडकसंग
फतवा र स्वघोषणाका जडसत्यहरू
घृणा र मृत्युदण्डको नीव खोप्न, हामी
निरन्तर एक बहानाको खोजीमा छौँ
विनिर्माण र विध्वंसको रोजीमा छौँ ।
त्यसैले, गास , वास र कपासका आसमा
हिंसा , आवेग र आक्रोसको त्रासमा
अन्तहीन क्रान्ति र युद्दका श्रृंखलाहरू
हाम्रो अनन्तको परिचय बनेका छन् ।
म , मेरो र मेरो विचारको दलिल बोकेर
आक्रोस, घृणा र निषेधका सूत्रहरू घोकेर
राजनीति, वाद र पात्रहरूको मेरोपन बनाउँदै
म निरन्तर ‘म’ औ ‘ऊ’ का धून बजाउँदै
युद्द र क्रान्तिका रोमाञ्च रचिरहन्छु ।
वर्जित छन् मेरो अभ्यन्तरमा
असहमत ‘ऊ’ हरू
गर्वित छन् केवल सहमत ‘म’हरू
मेरो मनोवादमा म यही लेखिरहन्छु।
आफ्नै उन्मादको , यो इकारसको उडान
मातृवात्सल्यमा खाइँदो एउटा माकुरा
आफ्नै प्रकाशको उज्यालोमा खिइँदो मैन सदृस
आफ्नै भारको अभिशाप, दुरूह त्यो पहाड
बोकेर माथिंगलमा , हामी बाउन्ने बनेका छौँ
आफ्नो अकर्मण्यताको, दोष अरुमा खोज्दै
हामी निरिह, मद्दिम बलिरहेका छौँ
आफ्नै रापको तापमा क्रमश: जलिरहेका छौँ ।
Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to FacebookShare to Pinterest
June 14, 2009
तरुणी रात निरश बैँश
(अमेरिका )
हरेक तरुणी रात उस्का आँखाहरुमा
इन्द्रेणी सपना बुनेर आउँदथे ,
त र अफसोच !उसको निरश बैँशले
त्यो इन्द्रेणी रङ्लाई केवल .......,
काल रात्री मात्र देख्दथ्यो ,
ती ..... कालरात्री प्रहरहरुले
उस्का तरुणी रातहरुलाई
निमोठ्दथ्यो,कुल्चन्थ्यो
ऊ निरीह बनेर मौन हुन्थी /
उस्का निर्धा पलहरुले
उस्लाई सुम्सुम्याउथे, माया गर्थे
त र त्यो त केवल उसकोलागी भ्रम मात्र हुन्थ्यो ,
ती निर्धा पलहरुले
न त उस्को चित्कार सुनेर
उस्लाई अङालोको स्पर्श दिन्थ्यो
न त उस्लाई एकान्तिकाको
मीठास नै दिन्थ्यो ,
बस... ऊ त निर्जन ठाउँको
एक्लो यात्री बन्दथी/
उस्का तरुणी रातहरुले उस्लाई
गिज्याउदथ्यो,धिक्कार्दथ्यो ,
उस्को निरश बैँशको खिल्ली उडाउदथ्यो
त र पनि ऊ मौन बन्दथी ,
निरीह बन्दथी,
किन नि ऊ बेसाहारा थिइ
निश्छल,निष्कपट अनी निमुखा थिइ
आखिर त्यो समयकी ऊ दासी थिइ /
Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to FacebookShare to Pinterest
June 13, 2009
कस्तो होला लोकतन्त्र
विजयकुमार श्रेष्ठ
परदेशबाट
दलहरुको अपसी धमण्डले नेपालमा हाल हुन गई रहेको अराजकता र आतंकलाई मध्य नजरमा राखेर हेर्ने हो भने सोमालिया, चेचेनिया, रोआण्डा जस्तो मुलुकमा भएको दुर्दशालाई सोच्नु सिवाय नेपाली जनतासँग अरु निस्कर्ष हुने छैन । नागरिक सर्वोच्चताको नाममा देशमा भइ रहेको हुलदङ्गा, मारकाट, लुटपाट र अपहरणलाई हेर्ने हो भने यो कस्तो खालको नागरिक सर्वोच्चताको रोजाई हो भनेर हामी नेपालीले बुझ्न गार्हो परेको छ । नेपाली नागरिकले आफनो भन्ने कुराको महसुस गर्नसम्म पनि पाई रहेका छैनन् । सरकारको विंडो समाल्न नसकेर सडकमा होमीन पुगेका नेपाल कम्युनिष्ट पार्टि एकिकृत माओवादी हिजोका दिनमा जसरी आएका थिए अहिले फेरि त्यहि भेष लगाएर हामी त शान्तिका अग्रदुत हौ भन्न समेत पछि परेका छैनन् । आफनो हैसियत के हो र किन हामीले यो कार्य गरिरहेको छौं भन्ने कुरालाई चटक्क विर्सिए देशलाई कब्जा गर्ने लुट्ने सिवाय अरु शब्द उनिहरुको शब्दकोशमा रहेनछ । के ति विद्धानहरुले हासिल गरेका नागरिक सर्वोच्चताको परिभाषा यस्तै हो त लुटपाट हत्या हिंसा अपहरण हुल हुज्जत? यो कस्तो खालको नागरिक सर्वोच्चता हो त ? । देशमा ३७ प्रतिशत मानिसहरुलाइ विहान बेलुकीको हात मुख जोर्ने समस्यामा भौतारिनु परीरहेको छ ।
देशमा सबैभन्दा ठुलो दल भएर नेपाली जनतालाई सर्वसुलव तरिकाबाट व्यावहारिक प्रशासनिक आर्थिक राहत दिनु त कता हो कता जातीबादको नारालाई अगाडि सारेर रणसङग्राम तिर धकेल्न कम्मर कसेर लागु परेका छन । बादरले न त आफनो घर नै बनाउछ न त अरुलाई बनाउन दिन्छ भन्ने उखान सावित गराउन तिर कम्मर कसेर लागेका छन । यो नयाँ नेपालमा नेपाली जनताले पाएको नया र नौलो परिवर्तन भोकरोग अशान्ति नै त होला भनेर मनमा नरखाएला भन्ने स्थिती छैन ।
नेपाली जनताले रगतको खोला बगाएर ल्याएको लोकतन्त्रको पर्यावाचि भनेको यहि हो त ? । नेपाली आमाका सन्तानले न त दिन नै भने नत रात या भोक र प्यास नै भने, ति सबै त्यागेर बलिदान दिएको परिणाम जुन आज आएर जातिबादको नारामा समाबेश भएर विभिन्न जातिको प्रान्तिय राज्य निर्माणको लागी तम्सिएका छन । के नेपाल जस्तो मुलुकलाई जातिय युद्धले शान्ति कायम गराउला त । देश चलाउन जनताले चुनेर पाठाएको नेता भनाउदाहरुले सर्वसाधारण जनतालाई एक आपसमा लडाएर आफनो स्वार्थ पुर्ति गर्न पल्केका ति मुकुण्डोधारी लोकतन्त्रका मुकुण्डोहरुले देशको लागी नभएर आफनो स्वार्थको लागी नागरिक सर्वोच्चताको नाममा अहङकारि दुरर्दशा निमत्याउदै छन यो देशमा । मानव भएर बाच्न पाउने भन्ने तर स्वतन्त्र मौलीक हक अधिकारबाट बंचित गराएर हामी त शान्तिको लागी क्रान्तिबाट कत्ति पनि चुकेका छैनौ भनेर विगुलबाट निस्किएको आबाज जत्रो पारेर भाषण छाट्न पछि परेका छैनन् क्रान्तीकारी नेताहरु। ति बेरोजगार निमुखा र गरिवीको दल दलले थिचेका युवा शक्तिलाई विभिन्न प्रलोभन देखाएर सधै भरि हुल दङगामा सामेल गराएर आफुहरु चिल्ला चिल्ला कारमा सवार हुन पाउने सपना बुन्दै एउटै पधेरामा पानि खाने दाजुभाई र दिदी बहिनीहरुलाई एक अर्कामा शत्रुता बढाई गोलीको निसानी बनाएर नागरिक सर्वोच्चताको नाम दिएर देशलाई रुवाण्डा सोमालियाको जस्तो परिस्थितीमा पुर्याउन लागु परेका छन ।
एक आपसमा सहमति र सहकार्यको नाटक रच्दै देशको ढुकुटीमा रमाउन पल्केका मुकुण्डो धारि नागरिक सर्वोच्चताको सवाल उठाउनेहरु दैनिक रुपमा भत्ता लिएर सर्वसाधारण जनतालाई लडाएर तमासा हेर्न पल्केका ब्यवसाहरु अरुको भलाई हुने काम सोच्ने फुर्सद तिनीहरुलाई कहाँ छ ? आफुहरु नागरिक सर्वोच्चताको नामलाई लिएर ठुला ठुला होटल रिसा्रेटमा बसेर चिसो हुस्कीको मज्जा लिदै वार्ता सहमतीमा हुन सकेन भन्दै दैनिक जसो हातेमालो गरेर विदेशी परिकार खान पल्केकाहरुले के को सहमति र सहकार्यको बाटो चाहियो र? थकाई लाग्यो भनेर महङ्गा रिसो्रटमा शान्तीको हावा लिन पल्केका सर्वहाराका नेता हु भनेर विगुल फुक्ने र अहेस आराम भने पूंजिपती सरह लिन पछि नपर्ने बिचित्रको स्थीती छ । नेपाली जनतालाई दिएको बाचाहरु कति छिट्टै विर्सिसकेका होलान ? के समस्याको समाधान शान्ति वार्ताबाट निचोड निकाल्न सकिदैन होला त । सदन अबरुद्ध गर्ने तर भत्ता भने लिन नछाड्ने नेपाली जनताले भत्ता लिनको लागी मात्र पठाएको जस्ता कुरा संविधान सभाको सभासदले के कहिल्यै सोचेका होलान? ति आधा लाख मोल तोकिएका सभासद भनाउदाहरुले देश कहाँ पुगी सक्यो भनेर सोच्ने गरेका छन ? हिजो कोही गोठालाको हैसियत भएकालाई आज कुन हैसियतमा ल्याई पुर्याईदियो र कोहि एक खिली चुरोटको मोल नगद तिर्न नसक्नेलाई आज अशान्ति भयो भनेर ठुला ठुला महल रिसोर्टहोटलमा शितलता ताप्न पर्ने परिस्थितीको हैसियतमा आज कसले पुर्याई दियो के यस्ता कुरा अहिले आएर सोच्ने गरेका छन त? सर्वसाधारणलाई पनि मन लागेको छैन होला ति रिसोर्ट होटलमा गएर विदेशी परिकारको स्वाद लिन । कोही एक आपसमा त भन्दा म के कम भनेर लड्ने कोहि नेपाललाइ आफ्नो घर हो भनेर शासन चलाउन पछि नपर्ने यस्ता प्रबृद्धिले गर्दा आज नेपाली जनतामा अराजकताको भावना फैलिदै गएको छ । लोकतन्त्रको मुकुण्डो लगाएका नागरिक सर्वोच्चताको विगुल फुक्ने सारिथीहरुलाई नेपालमा साढेको जुदाईमा बाच्छाको मिचाई गराएर सर्वसाधारणलाई लडाई तमासा हेर्ने भुत सल्केको छ ।
Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to FacebookShare to Pinterest