October 28, 2008

नया नेपाल भनेको के हो त ?

बिजय श्रेष्ठ धादिङ्ग, हाल ईराक

साथ र सार्थक भन्ने शब्द पनि अचम्मको हुने रहेछ । हुनत यो सन्सारमा संसारिक प्रणी भएर जन्म लिए पछि एक र अनेकताले जेलिएको हुन्छ । त्यो अनेकताले नै यो संसारमा बिभाजनको सिमा स्थम्बको रेखाङकनको चित्र कोर्न सुरु गरेको हुन्छ । त्यसकै माध्यमले नै आफनो र अर्का भन्ने कुराको आफनत्व माया जाल बुन्ने एउटा सान्सारिक माया जालको बिजारोपण गर्दछ ।

मानिसको मनलाई फराकिलो पार्दै लैजाने तत्व हो त्यो माया जाल । त्यो जालमा कुदिएका र भरिएका अंकुसे ति गांठाहरु । जसरी ती गाठाको सहायताले गर्दा आफनो संसारमा रमाईरहेका ति माछाहरु पासोमा पर्छन त्यसरि नै आफनत्वको जालमा बाँधिएकाहरु आफना कै पछि लागेर भाग वण्डा लगाउने तर्फ अग्रसरता देखाउछन् । अनि त्यति बेला देखि सुरु हुन थाल्छ तेरो र मेरो ।

अनि ति अगि हामी समान हौ हामीमा को सानो को ठुलो हो भन्ने अहमता छैनौ भन्ने सबै अडानहरुले गन्तव्य विहिन र अर्थहिनताको गोरेटोलाई अंगाल्दछ र त्यति बेला सबैको मनमा उतार चडाबको हुरि बतासले ठुलो मोड लिन पुग्छ र सारा तपो मनहरुमा बैमनष्यताको हुरीबतास चल्न थाल्छ त्यहा असोचनिय चट्याङ पर्दछ ।

त्यो चट्याङ नै बन्न जान्छ साउनको भेल त्यसले निरन्तरता लिन थाल्दछ र आफनो स्बार्थ पुर्तिको लागीमा आफुलाई बलिदान समेत दिन चुक्दैन । त्यो अद्भुत स्वार्थ नै हाम्रो समाजको भयानक शत्रुबादको जड हो ।

यो विकाशोन्मुख शताब्दिमा आएर भए गरेका आफ्ना रिती रिवाज परम्परालाई चटक्क भुल्ने भन्दा पनि त्यसलाई अझ परिमार्जित र बिना उतार चडाब तरिकाले अप्नाउने परिपाटिलाई अंगाल्न सक्ने रिति रिवाजको सृजना गराउन पाए नयाँ कुराको आभास हुने थियो जस्तो लाग्दछ । आफुसगँ भएको कुरालाई परिमार्जित गरेर नयाँ ढंगसँग नयाँ तरिकाबाट उपभोग गर्नुलाईको नयाँ सृजना भन्ने गरिन्छ । जसरी बिकाशोन्मुख देशहरुले आफुसँग भएका वस्तुहरुलाई नयाँ सजावट नयाँ प्रबृतिबाट उपभोग गरेर अहिले विश्वमा सर्व शक्तिमान बन्न पुगेका छन् । त्यसलाई पो नयाँ र नौलो भनेर परिभाषित गरिन्छ ।

आफनो खुबि तागत र आय श्रोतलाई मध्य नजरमा राखेर कसैले कसैलाई कुनै तवरबाट शंकट नपार्ने गरि गरेको सिप सजावटलाई पो नयाँ सोच नयाँ बिचारको थालनी भनेर भनिन्छ । नयाँ बनाउने भनेर आफुसँग भएको सारा वस्तुलाई चटक्क भुलेर सारा कुरालाई परिमाजित गर्न पनि आफुसगँ प्रसस्त पुंजि हुनु पर्‍यो ।  बिना पुंजिको नयाँ सृजना हामीले सपनामा पनि कल्पना गर्न सक्दैनौ र गर्ने बानि पनि राम्रो जस्तो लाग्दैन ।

जबसम्म मानिसमा आफनो बिचारमा परिर्बतन आउदैन तब सम्म कसैले पनि केहि पनि गर्न सक्दैन । सत्ता परिबर्तन हुन्छ शासक परिवर्तन हुन्छ र वक्तित्वकला परिवर्तन हुन्छ । जबसम्म आर्थिक क्रान्तिमा परिवर्तन आउदैन त्यति बेलासम्म जो कसैले पनि नसोच्नु परिवर्तन भन्ने शब्द । त्यसैले हामीले परिवर्तन चाहने हो भने खहरे भेल भएर होईन समुन्द्रको चालमा चल्न सिक्नु पर्छ । त्यसैले परिवर्तन र नयाँ भन्ने शब्द बोल्नुमा जति सजिलो छ गराउनलाई आकाश पातालको फरक छ ।

हाम्रा देश बहाक सत्तासिन बाबु साहेबहरुले भन्दै आउनु भएका छन् नयाँ नेपाल, नयाँ मान्छे सबै कुरा नयाँ हुनु पर्छ रे तर कसरी हुने त्यहि हलो त्यहि कोदालो त्यहि उकाली ओराली त्यहि झुपडी त्यही भोटो दौरा र बिट फाटेको ढाका टोपी; खै कहाँ आयो त परिवर्तन ।

परिवर्तन त आयो नेपालमा किन भएन त तेहि नून १० रुपयाँ किलॊमा पाउथ्यो भने अहिले १५ रुपयाँ भयो । मट्टीतेल ३० मा लिटरको पाउथ्यो भने अहिले ५५ भयो । ४ जनाको परिवारलाई मासिक ५ हजारले खर्च पुग्थ्यो भने अहिले ८ हजारले पनि नपुग्ने भयो । अनि भएन त नयाँ नेपाल । जनताले खोजेको नयाँ र नौलो परिवर्तन यहि होईन त । गरिब निमुखा जनताको लागी भएको नयाँ नेपालको नयाँ परिवर्तन यहि हो । अब नयाँ भन्ने शब्द कस्तो हुन्छ त । उतार चडाबको चपेटालाई नयाँ भन्ने हो भने गरिब निमुखा नेपाली जनताले कहिले सुखको सास लिने त यो प्रश्नको जवाफ जनताले बुझने गरि दिन परयो ति हाम्रा देश बहाक हस्तीहरुले । के परिवर्तन भनेको हुने खानेलाई मात्र हो । गरिब जनताले बाच्न पाउने अधिकार छैन । त्यसैले आर्थिक क्रान्तिको परिवर्तन भयो भने मात्र यो गरिब जनताको मुहारमा परिवर्तनको सुरुवात हुने छ । त्यसैले हाम्रा ती नेताहरुले सर्वप्रथम आर्थिक क्रान्तिको ढोकालाई ढक ढक्याउन पुग्यो भने मात्रै नयाँ नेपालको कल्पना हामीले गने सक्छौ ।

समाप्त
( बिजय जि को ब्लगमा केही दिन समस्या देखिएकोले यो पोष्ट दौंतरीमा राखिएको छ। आशा छ वाहाले अरु लेखहरु लेख्दै जानुहुने छ। – दौंतरी)



न्हू दँया भिन्तुना!!

शत्रु, पत्रु कसैको पनि हार नहोस्,
जताततै जितै जितको तिहार होस्,

धेरै बर्ष भयो खडेरिले खित्का हांसेको,
मनको बागमा बाह्रमासे बहार आओस,

अबिरल अश्रुधराले कोशी अन्तै बग्यो,
बिन्ती छ दैब फेरी अर्को दैबी प्रहार नहोस्।

यही छ भावना यही छ कामना,
नेपालीजनमा न्हू दँया भिन्तुना।

October 27, 2008

तिहार आयो

नेपालीहरुको अर्को महान चाड तिहार सुरु भाईसक्यो। तिहारको शुभ-कामना आदान प्रदान अनी देउसी भैलोका धुनहरु बजिरहेका छन जताततै। अब केही दिन सम्म देउसी र भैलो खेल्नेको घुइचो पनि देख्न पाईन्छ। कसैलाई रमाइलो लाग्ला तर कसैलाई झर्को पनि लाग्ला। झर्को यसमानेमा की देउसी भैलो को नाममा पैसा जुटाउन राजनैतिक पार्टी तिनका भात्री संगठन देखी लिएर बिभिन्न क्लबहरुको राम्रो समय हो यो। हुनत पुरै नेपाल भरी एकै किसिमले मनाइदैन यो चाड। खास गरी हिन्दुहरुले मनाउँछन्। म हुर्केको ठाउ थारुहरुको ठाउ हो। उनिहरुले मनाउदैनन्। हाम्रो तिर तिहार भन्ने चलन छ। कसैले दीपावली भन्छन भने कसैले दीवाली। मलाई पनि तिहार भन्दा नै आफ्नो पर्ब जस्तो लाग्छ।

खास गरी दिदिबहिनी र दाइभाई बिचको सुमधुर सम्बन्ध राख्ने अनी भेट-घाट गर्ने माध्यम हो यो चाड। दिदी बहिनीले एककिसिमले पूजा गर्छन् दाई भाईलाई। तोरिको तेल लगाइदिने, सप्तरङी टिका लगाइदिने निधारमा अनी मखमली फुलको माला मलाई बिशेष लाग्छ। अनी स्वभाबिक रुपमा बिभिन्न किसिमका रोटी हरु जस्तै सेल, अनरसा, फिनी, सिन्कामरी (ठाउ अनुसार नाम फरक हुन सक्छ)। हाम्रो घरमा फुपु आउनु हुन्छ तिहारमा। अनी उहाले बनाएको परीकारहरुको त के बयान गराइ भयो र। खास गरी खसीको मासुको कवाब। वा मुखै रसाउने टाईप गर्दा पनि। भाई टिका भन्दा अघि काग पूजा बाट सुरु हुन्छ तिहार। टपरीमा भात राखेर बाहिर लागि राख्दिने अनी कागहरु आएर खान्छन। अनी कुकुर तिहार। हाम्रो घरमा कुकुर त छैन। तर पनि छिमेकी को कुकुर वा गल्लीको कुनै कुकुरालाई भएपनी माला लगाईदियो अनी खान दियो। यसो गर्न मेरी बहिनीलाई साह्रै मन पर्छ। अनी हामीले त घरमा भएको बिरालोलाई पनि टिका, माला लगाइदिन्थीम। गाई तिहारमा गाई पूजा गर्ने हो नि। खासमा हामीले भैशी, पाडा पाडी लाई तेल लगैदिने, रङ लगाइदिने अनी माला लगाइदिने गरिन्थ्यो। हाम्रो घरमा गाई थिएन। एक किसिमले जुन जनावरले हामीलाई सहयोग गर्छ त्यसैलाई हामीले पनि महत्व दिनु पर्छ भन्ने मान्यता होला भनेर अर्थ्याउन सकिन्छ।

तिहारको महत्वपूर्ण अर्को पाटो भनेको देउसी भैलो हो। यो पनि ठाउँ अनुसार फरक फरक भएको अनुभव छ मेरो। मध्यपश्चिम तिर केटाहरुले भैलो खेल्छन र केटीहरुले देउसी खेल्छन। उता पूर्व तिर र काठमाडौं तिर ठीक उल्टो। केटाहरुले देउसी खेल्छन अनी केटीहरुले भैलो खेल्छन। माओबादी युद्ध सुरुहुन भन्दा पहिले एक किसिमको रौनक हुन्थ्यो भैलो (केटाहरुले खेल्ने)को। तिहार बाट सुरु भएको भैलो पछि मङ्सीर पुस तिर गाउ तिर पूजा लाउदा पनि भैलो बोलाउने चलन थियो। मादले, मारुने, पुर्सुङेहरुको बेग्लाई ड्रेस हुने। दिउस् भन्दा राति खेलिएको भैलो राम्रो लाग्थ्यो। मध्यरातमा सुतिरहेका हामी मादलाको आवाजले बिउजीन्थिम। बाटोमा हिद्दा बज्ने मादल् र बसुरिको ताल र भाईलो खेल्दा बज्ने ताल बेग्ला बेग्लै। मादलाको ताल सुनेर थाहा हुन्थ्यो कि भैलो टोली बाटोमा आँउदै छ कि खेल्न सुरुगरिसक्यो। मलाई भैलोमा बज्ने तालहरुको बारेमा ज्ञान थिएन त्यति बेला। पछि त त्यस्ता धुनहरु सुन्न पाइएन। गाउ-गाउका आ-आफ्नै भैलो समुह हुन्थे अनि बेला मौकामा तिनको बिचमा प्रतिस्पर्धा हुन्थ्यो। जस्ले राम्रो भैलो प्रस्तुत गर्थ्यो उस्ले धेरै पैसा पाउथ्यो। भैलो र देउसीमा गाउने गीतहरु धार्मिक किम्बदन्ती, भगवान सम्बन्धी हुन्थे। जसले मेरो खासै ध्यान तान्थेनन्। मैले मतलब पनि गर्थिन। खासमा मन पर्ने भनेको धुन र ताल नै हो। पछी केहि समुहले गीत परिमार्जन गरेर सम-सामयिक बनाएका थिय। त्यसले धेरै मान्छेको ध्यान तान्थ्यो। खास गरि युवा पुस्ताको। माओबादी युध्ध चर्किदै जादा यस्ता भैलोहरु लोप हुदै गए। र नया पुस्ताले क्यासेटमा हिन्दी गीत घन्काउदै डिस्को डान्स गरेर भैलो खेल्न सुरु गरे। अबको नया नेपालमा गाउने गीत परिमार्जन गरि-आफ्नो दुख:सुखका गाउने तर पुरानै लय र तालमा। यस्तो गर्न पाएदेखी संस्कृति पनि जोगिन्थ्यो र मनोरन्जनको माध्यम पनि हुन्थ्यो। मेरो मस्तिश्कमा यौटा योजना थियो र अहिले पनि छ। नया पुस्तालाई पुरानो भैलोको तालीम दिएर प्रत्यक तीहारमा भैलो प्रदशन गर्ने। होइन भने नया पुस्ताले यो बिर्सिने छन।

सबैलाई तिहारको सुभकामना।


बेल्जियममा लक्ष्मी जयन्ती

पुरुशोत्तम सुबेदी
गत २६ अक्टोवर आईतवार को दिन बेल्जियम को लुभेन सहरमा महा कवी लक्ष्मी प्रशाद देवकोटाको सयौं जन्म जयन्ती भब्यताका साथ संपन्न भएको छ । प्रबासमा रहेर पनि आफ्नो साहित्य र भाषा को अतुलनिय संरक्षण गर्न कटीबद्ध बेल्जियमका श्रष्टाहरु एक जुट भई नेपाली साहित्य भासा र यसको महत्व लाई बुझेर अग्रसरता देखायको यो पहिलो चोटि भने होइन । बेल्जियम मा गत एक बर्ष भित्र भानु जयन्ती लगायत अन्य थुप्रै साहित्यिक कार्यक्रमहरु संपन्न भईसकेका छन।

समयले क्रमस मानिसलाई बितृष्णा बाट छुटायर एउटा भावनाको सक्तीमा सुत्रवत गराउछ भन्ने उदाहरण अब बेल्जियम मात्र होइन बिस्वका सबै ठाउमा खोलियका अन्तराष्ट्रिय साहित्य समाजले लियको अभिरुची पनि हो । साहित्यको महत्व स्वदेसमा बस्नेलाई भन्दा बिदेसमा बस्नेलाई बढी हुन्छ भन्ने कुरा कसैको पनि दुई मत नहोला ।यसै अभिरुचीका साथ बेल्जियम मा बस्ने नेपालीहरुले महा कवी लक्ष्मीप्रशाद देवकोटाको जन्म जयन्ती को अवसर पारेर आफ्ना कविता कथा निवन्ध लेख रचना आदी साहित्य शिर्जना लाई समारोहमा पढेर मनको भावना लाई ब्यक्त गरे । त्यसै त तिहारको बेला नेपालीहरुको चाड पर्व नै हो । त्यस माथि पनि साहित्यका पारखी हरुलाई महाकवी लक्ष्मी प्रशाद देवकोटा को जन्म जयन्तीले सुनमा सुगन्ध नै थपिदियको थियो । कृष्ण बजगाइ को प्रमुख आतिथ्यमा सुरु गरियको उक्त्त कार्यक्रम बेल्जियम अन्तराष्ट्रिय साहित्य समाज च्याप्टरको आयोजनामा गरिएको हो ।


यसै समारोहमा यन आर यन बेल्जियम का नवनिर्वाचित अध्यक्ष पि जि सेर्पा ज्यु ले बिदेसमा बसेर पनि नेपाल को झैं यस्ता साहित्यिक कार्यक्रम मनाउन पाउनु ज्यादै खुशीको कुरा हो भन्दै आगामी दिनमा यन आर यन बेल्जियम ले नेपाल को गरिवी लाई निर्मुल पार्न अन्त राष्ट्रिय साहित्य समाज संग मिलेर अगाडि बढ्नु पर्ने धारणा ब्यक्त गर्नु भयो । साथै उहाले नेपाल को असान्ती भनेको त्यहाको गरिवी नै भएको ठोकुवा गर्नु भयो ।


दिनको ३ बजेदेखी सुरु गरियको उक्त कार्यक्रम मा बेल्जियम मा रहेका साहित्यिक श्रष्टाहरु -यामु निरौला -पुरुशोत्तम सुबेदी -पुष्प राज शर्मा अधिकारि-बोधराज पौडेल-दीपक ज्योति पौडेल-परमानन्द सापकोटा-किस्ण बजगाइ-दीपेन्द्र के सि-सुश्री क्रिसा शर्मा-मिन गुरुङ-रमेस कंडेल-कुम शाही-बिमल गिरी- पूर्ण बहादुर अर्याल लगायत उध्घोसिका बिनिता रिमाल ले आफ्ना साहित्य सृजना बाचन् गरेका थिए । यसै अवसरमा यामु निरौला द्वारा लिखित देउसी गीतमा सबैले देउसिरेको स्वर दियर तिहार को रौनक भैलो कार्यक्रम जस्तै भयको थियो ।


त्यस्तै बाल श्रष्टउ निस्चल गिरी र कृतिस बजगाइ ले आ -आफ्ना गीत कविता बाचन् गरी समारोह लाई थप बल पुर्याएका थिए ।
त्यस्तै नेपाल बाट श्रीसिशा राइले पठाउनु भयको कविता प्रकाश कार्की ले बाचन् गरी दिनु भएको थियो भने कृष्ण प्रसाइको कविता शरद छेत्रीले -त्यस्तै जापान बाट प्राप्त प्रकाश पौडेल (माइला)को हाइकु राजु रोक्काले -अमेरिका बाट प्राप्त राकेस कार्किको गजल हरी सापकोटाले -कतार बाट प्राप्त स्वयंबर सिह को गीत गंगाराम शर्मा ले- नेदरल्यान्ड बाट प्राप्त सुर्य गिरिको गजल संजय के सि ले -बेल्जियम बाट पठाइयको कविता यामु निरौला जि ले -जी वि सेर्पा को कविता शरद छेत्री ले र लीलाधर पन्तले पठायको कविता रविन श्रेस्ठ ले बाचन् गर्नु भयको थियो ।

स्मरण रहोस बेल्जियम मा रहेर साहित्य प्रती अभिरुची का साथ भाषा साहित्य लाई सयोग पुर्याउने श्रास्ठा लाई अ ने सा स बेल्जियम ले हरेक बर्ष २०० युरो पुरस्कार दिने घोषणा गरेको छ र यस बर्षको उक्त पुरस्कार युवा कवी दीपक ज्योति पौडेल लाई दिने निर्णय गरेको छ । उक्त पुरस्कारको नगद धन रासी हिमालय रेस्टोरेन्ट का प्रबन्धक श्री पुष्पराज शर्मा अधिकारि ज्युले प्रदान गर्नु भएको छ ।


अन्तमा कार्यक्रम का संयोजक रमेश कंडेल ज्यु ले धन्यवाद ज्ञापन तथा स्वागत मन्तब्य ब्यक्त गर्नु भयो भने समारोह समापन को अन्त्य कृष्ण बजगाइ ज्यु ले गर्नु भयको थियो । उक्त कार्यक्रम को सौजन्न्य मीस्ठान्न बाट मनोज काफ्ले बाट भयो भने नगद सहयोग राजन बस्नेत बाट भएको थियो ।




लालचको पिरामिड

आचार्य प्रभा
लालचको पिरामिड अग्लिदै
गैरहेछ शायद ,
कही अभिमानको,कही कुर्सिको
कही सत्ताको ,
त्यसैले होला अचेल
मान्छे ,मान्छेबिच नै
अंानवताको होड्बाजी चली रहेछ
अहंकार र अभिमानको पहाड अग्लाई
अरुलाई उछिन्ने क्रममा
मान्छे हावाको बेग झै दौडिरहेछ
त्यसैले त मान्छे ,
आफ्नो सत्त्यताको आँखा चिम्लेर
नेत्रहिन झै अभिनय गरिरहेछ
केवल प्राप्तिको दाउमा
आफुलाई बन्धकी राख्न सम्म अघी सरिरहेछ
मात्र---स्वरूप मानवको भिरेर
अंानविय ब्यवहाँरमा आफुलाई धकेल्दै
मान्छे हुनुको अहंकारमा
फोस्रो सपना देखिरहेछ
''मान्छे''''मानवको''उपनामबाट
आफुलाई बहिस्कृत गरिरहेछ /

(अमेरिका )



कविता - मन

शेखर ढुङ्गेल
मन
इच्छा अनि अनिच्छाका
सागरमा
बादलमुनिको तुवाँलोले ढाकेका
रहरहरु ओछ्याउँदै
सुस्ताइरहेको छ विक्षिप्त यो मन
उकाली-ओरालीको गोरेटोमा
अनपेक्षित झरी खेप्दा
मनको धाँजा फाटेका छन्
नौलो विहानीको आशा बोकी
पि_िल्सएको घाउ सुकाउँदै
नंग्राहरु घिसार्दै छ यो मन
जँघार यो जिन्दगीको
खहरेहरुमा
असीमित लाप्पा खेल्दै
गति र अगतिको कसीमा
निचोिरंदै
कदम-कदममा रापको
खरानी बनी
आज कतै
भांैतारिएको छ यो मन

मेरो देश
मेरो देश मेरो आत्मा
जहाँ म जाउष सधैं हुन्छ साथमा
शीतलताको विशाल हिमाल मेरै देशमा
कोमलताको उर्वर तराई मेरै देशमा
सभ्यताको पहिलो किरण उदायो मेरै देशमा
कर्मयोगीको तपोभूमि मेरै देशमा
नदी र झरनाको मधुर संगम मेरै देशमा
शान्तिदूत र आतिथ्यशिल्पी जन्मे मेरै देशमा
देवकोटा र भानुभक्तले सृजना कोर्न
सिकाएको मेरो देश
सँस्कृति र मुस्कानको अति धनी मेरो देश
जति टाढा पुगे पनि त्यति नै जजिक मातृप्रेम
जहाँ म जाउष छायाँ बनी साथै हुन्छ मेरो देश
मेरो आत्मा मेरो देश
जहाँ म जाउष साथै हुन्छ मेरो देश


October 25, 2008

छापामारलाई राष्ट्रीय सेनामा नगाभ्दा राष्ट्रको हित हुन्छ

डेढ दशकदेखि रक्तरंजित हिंसाको पर्याय बनेको नेपाली राजनीतिले शान्तिको बाटोमा पदचाप बढाइसकेको छ । शान्तिको बाटोबाट विधिवत रूपमा भयानक र अपत्यारलाग्दो युगान्तकारी परिवर्तन देशले देखिसकेको छ । अढाइ सय वर्ष लामो नेपाली शाह राजाहरूको शासनले देशको राजनैतिक पटांगिनीबाट विधिवत समाप्तिको दिन देख्नु पर्‍यो भने नेपाली राजीतिको सत्ता केन्द्रमा, हिंसात्मक क्रान्तिलाई बाटो बनाएर कतिपयले आतंककारीको रूपमा समेत चिनेको माओवादी पार्टी विराजमान हुन आइपुग्यो । राजनिति यस्तै हो सँधै कुनै एउटै शक्तिको मात्र सिक्का जमिरहन सक्दैन; ढिलो चाँडो नया शक्तिको अविर्भाव र पुरानाहरूको बिदाइ अनि फेरि पुनरागमन वा सदाका लागि अन्त्य अवस्यम्भावी कुरा हुन ।

तर यहाँ उठाउन खोजिएको कुराले भने अहिले नेपाली राजीतिको बजारमा चर्चाको केन्द्रमा रहेको कुरासंग सरोकार राख्छ । त्यो हो माओवादी छापामारहरूको नेपाली सेनामा समायोजन गर्ने वा नगर्ने अथवा गर्ने हो भने कसरी गर्ने । खास गरी माओवादी इतरका राजनैतिक पार्टीहरूले यो विषयलाई निकै संवेदनशिल ढंगले लिएको पाइन्छ र यस्तो काम गर्नै हुन्न भन्ने मत राख्छन् भने माओवादीको सत्ता बाहिर रहेको समूहले विशेष ढंगले शत प्रतिसत माओवादी छापामारहरू सेनाका सबै पद र श्रेणीमा माओवादी कै ढाँचा र वर्गीकरण अनुसार समायोज हुनुपर्ने जिरह राख्ने गरेका छन् , यहाँ पनि माओवादीको सत्तामा रहेको समूहले भने अलिक नरम धारणा अँगालेको पाइन्छ । यो पार्टीको रणनीति पनि हुनसक्छ । कतिपय कट्टरपन्थी विचार राख्ने माओवादी नेताहरूको भनाइमा माओवादी छापामारहरू अहिलेको गणतन्त्रवादी परिवर्तनका वाहक हुन् , यिनीहरू जनसेना हुन र यिनीहरूले पपर्म्परागत नेपाली सेनालाई युद्दमा परास्त पारेर विजयी भएका हुन् त्यसैले यी छापामारहरू नेपाली सेना भन्दा बढी कार्यकुशल छन् । माओवादी छापामारका पक्षमा तरफदारी गर्ने यो समूहको अर्को दावा के छ भने माओवादी छापामारहरू आँफैमा विशिष्ट छन् र उनीहरू माथि नेपाली सेनामा प्रवेश गर्न चाहिने आधारभूत न्यूनतम् शारीरिक र अन्य योग्यताका मापदण्डहरू लागू गर्नु पनि हुन्न ।

सेना समायोजनसंग गाँसिएको यो प्रश्न माओवादीसंग दलहरूले गरेको १२ बूँदे दिल्ली सम्झौता र अमूर्त रहेको वृहद शान्ति सम्झौताको महत्वपूर्ण पक्ष हो । हिंस्रक युद्द लडेर आएको पार्टीको शक्तिको मेरूदण्ड रहेको ठानिएको छापामार समूह जुन संस्तागत रूपमा व्यारेकमा सरकारी कोषबाट पालिएर अनुत्पादक बसेको छ , त्यसको जति सक्दो उचित र द्रूत विसर्जनबाट मात्र शान्ति प्रकृयाले निष्कर्ष हासिल गर्छ । अत: यो मामिला संगीन छ ।

माओवादीका विचारमा उसको जनसेना वा छापामार वर्तमान परिवर्तनको एकल कारक हो । यो जिरह गलत छ किनभने परिवर्तनको पृष्ठभूमिका कारकको कुरा गर्दा माओवादी युद्द , विरेन्द्रको वंश विनास, ज्ञानेन्द्रको उरेण्ठेउलो महत्वाकांक्षा, मित्रराष्ट्र भारतको राजतन्त्र बिरुद्दको वितृष्णा र योजना, दल र माओवादीको सहकार्य अनि सर्वत्रबाट प्रताडित जनताको शान्ति र परिवर्तन प्रतिको उत्कट चाहना जुन निश्चित दल विशेषको दायरा भन्दा निकै माथि थियो जस्ता धेरै कुराहरू अहिलेको परिवर्तको गर्भमा रहेका कुराहरू हुन् भन्नेमा आशंका रहनु हुन्न । कुनै एउटा पक्ष वा कारकले मेरो कारण परिवर्तन भएको श्रेय नै लिन खोज्ने हो भने गणतन्त्रवादी परिवर्तनको जिम्मा स्वयं तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्रलाई दिँदा अनुपयुक्त हुन्न । तर पनि, यति भनेर माओवादीको आन्दोलनको अन्तस्तहमा रहेका कैयौँ विडम्बनाहरूका वावजूद , उसको योगदान एउटा कारक थियो भनेर भन्नै पर्छ । जुन सत्य पनि हो ।

हिजोको परिस्थितिमा पुनरुत्थानवादी र राजावादीहरूको फेरि फर्केर खतरनाक बन्न सक्ने महत्वाकांक्षा र नेपाली सेनामा समेत परम्परागत शक्ति दरवारप्रति वफादारी देखाउनेहरूबाट हुन सक्ने खतरालाई चेक दिन माओवादी छापामार केही हदसम्म काम लाग्न सक्थे भन्ने एउटा आँकलन रहिआएको परिस्थिति पनि अहिले विद्यमान छैन । माओवादी छापामारहरू केही माओवादीले भन्ने गरे जस्तो सर्वविजयी शक्ति पनि होइन र यदि त्यस्तो हुन्थ्यो भने पुरानो नेपाली सेनालाई खारेज गरेर उनीहरू नै देशको सेना भइसक्थे र आँफुले भने जस्तो जनवाद देशमा थोपरिसकिएको हुन्थ्यो । अझै संगीन कुरा के हो भने माओवादी छापामार माओवादी प्रशिक्षित हतियारधारी कार्यकर्ता नै हुन र यी सच्चा अर्थमा 'जनसेना' पनि हैनन् । हिजोको हिंस्रक युद्दकालमा , कांग्रेस वा एमालेका वा अन्य पार्टीका गाउँ र स्थानीय कार्यकर्ता र मतदातालई छानी छानी मार्ने वा कार्वाहिका नाममा दर्दनाक रूपले घाइते बनाउने कतिपय मिलिसियाहरूबाट नै माओवादीको सेना बनेको छ । यस्तोमा माओवादी छापामारमा सर्वग्राह्य र सर्वपक्षी जनसेना बन्न सक्ने कुनै चरित्र छ भनेर दावा गर्न कुनै माओवादी नै अघि सर्न सक्दैन । माओवादी छापामारहरू माओवादी दलका कट्टर कायर्कर्ता हुन जसलाई राजनैतिक र हात हतियारको प्रशिक्षणबाट सुसज्जित पारिएको छ । माओवादी पार्टी स्वयं सत्ताको हर्ताकर्ता बनेको अहिलको सन्दर्भमा , नेपाली सेनालाई पार्टीगत राजनीतिको क्रिडाभूमि बन्न नदिन सचेत रहनु सबैभन्दा बढी उसैको जिम्मेवारी हो । यदि आज उसले अहिलेको परिवर्तनमा आफ्नो अग्राधिकार रहेको कुराबाट फाइदा लिन खोज्छ र गैरराजनैतिक सेनालाई आँफु अनुकूल पार्न आफ्ना मिलिसियाको जबर्जस्त राष्ट्रिय सेनामा समायोजन खोज्छ भने , भोलि तराई र अन्य जातीगत सेनाहरूले शान्ति सम्झौताको टेबलमा आउन यही नजिरको कार्यान्वयन खोज्नु अन्यथा ठहर्दैन । यसले माओवादीको राजनैतिक एजेण्डा देशको राजनीतिलाई , हिंसा र डरको भरमा आफ्नो बाटोमा हिँडाउनु हो भन्नेको तर्कलाई मात्र बल दिन्छ । आफ्नो पार्टीगत राजनीतिको विचार र हिंसात्मक आग्रह लाद्नमा प्रशिक्षित कार्यकर्तालाई मुलुकको स्थायी सरकार मानिने सेनामा बलजफ्ति हुल्दा , अहिले आफ्नो राम्रो भएको ठानिए पनि कालान्तरमा यो विजय घुएँत्रो बन्न जाने सम्भावना उत्तिकै हुन्छ । सेनामा पार्टीगत कोटा छुट्याउने चलनमा पुगेर यो समायोजन प्रकृया टुंगिने स्थिति आउनबाट हामी जोगिनु पर्छ ।

देश राजनैतिक, सामाजिक, साँस्कृतिक र आर्थिक पक्षमा भयानक परिवर्तनको चौबाटोमा खडा छ । अहिले उठाइने विवेकपूर्ण पाइलाहरूले भोलिको दिशा तय गर्न मद्दत पुर्‍याउने छन् । अत: , स्वयं माओवादीले नै देशको भविष्यका लागि डरलाग्दो रूपमा प्रत्यूत्पादक बन्ने संभावनाको यो विषयलाई आफ्नो दावाका भरमा हाइज्याक हुनबाट बचाउने जिम्मेवारी आँफ्नो काँधमा लिन सक्नुपर्छ । जसले जे दावा गरे पनि देश सबैको हो , देशको सेना सबैको हो । मुलुकको रक्षा, शान्ति र समुन्नतिको चाहनालाई सुदृढ गर्ने अनि सेना र प्रशासनिक सेवाका अवसरमा सबै समूदायको सहभागिता अनि सेनाको व्यवसायिक अनुशासनलाई उच्च बनाउन जति जरूरी छ त्यति नै राष्ट्रिय सेनालाई राजनीतिको रंगमा रंगिनबाट जोगाउनु आवश्यक छ । मुलुकको हरेक तह, तप्का, पक्ष र व्यवसाय राजनीतिको आग्रह, पुर्वाग्रह र दूराग्रहमा रंगमगिएको यो वर्तमानमा एउटा मात्र गैरराजनैतिक अस्तित्वलाई यो सरूवा रोगबाट बचाउँदा कुने राजनैतिक दल विशेषले जित्ने वा हार्ने भन्दा पनि मुलुकको भने जीत हुन्छ भन्ने कुरामा विश्वस्त हुन सकिन्छ । अत: छापामार कार्यकर्तालाई राजनैतिक कार्यकर्तामा परिवर्तित पार्ने, रोजगारका अवसरमा पुनर्स्थापन गर्ने अनि वैदेशिक रोजगारका अवसरमा पठाउने वा स्वेच्छिक तरिकाले वैयक्तिक रूपमा सेना वा पुलिसका सर्वमान्य मापदण्डलाई स्वीकारेर प्रविष्टि दिने गरेमा नै राम्रो हुनेछ ।

- एकलव्य ( कार्तिक १० ,२०६५ / 26 October, 2008 )