November 26, 2007

स्वतन्त्र नेपाल र परतन्त्र नेता

“हेर न, तिम्रो देशका प्रधानमन्त्रीले फेरी छिमेकी देशका राजदूतलाई भेटेछन…… ” एकजना विदेशी साथीले ईन्टरनेटका खबर पढेर मलाई सुनाउदै थियो। म आफ्नै काममा व्यस्त भएकाले उसको कुरालाई ध्यानै दिईन मैले ।

“ ……अब एक दुई दिनमा तिम्रो देशमा फेरी कुनै नयाँ कुराको घोषणा हुन्छ होला…… “ । उस्को यो वाक्य भने अलि पचेन मलाई, आफ्नो स्वभिमानमा ठाडै प्रहार गरेको महशुस भयो र आवेगमा मैले भने “ नचाहिने कुरा नगर न, प्रधान मन्त्रीले छिमेकी देशका राजदूतलाई भेट्‍दैमा के घोषणा हुन्छ र ? ”
“……साथी तिमी रिसायौ जस्तो छ…… “ “ उसले अली सम्हालिदैं आफ्नो तर्क तेरस्यायो “ हेर न मेरो देशको यौटा पत्रीकाको अनलाईन संस्करणमा यस्तो समाचार राखीएको छ ।

त्यसपछी उसले त्यो अनलाईन संस्करणको डाटा पढन थाल्यो : “ ...फलानो मितिमा तिम्रो देशका प्रधान मन्त्रीले फलानो राजदूतलाई भेटेका रहेछन अनि त्यसको दुई दिन पछी पत्रकार सम्मेलनमा यस्तो वक्तव्य दिएछन । ...."

"......त्यसपछी फलानो दिनमा फेरी फलानो समारोहमा फलानोलाई भेटेछन त्यसको भोलीपल्ट संबिधान सभाको चुनाव सार्ने निर्णय भएछ । अर्को एकचोटी राजदुतस‌गको भेट पछी तिम्रा नेताले माओबादी सम्मीलित नभए पनि चुनाव गरेर देखाउने दृणता देखाएछन ।...."

उस्ले तिथि मिति र भेटको अबसर र त्यसपछि आएका घोषणा, बक्तव्य र निर्णयको फेहरिस्त बताउन थाल्यो । म नाजबाफ सुन्नु बाहेक केहि गर्न सक्ने स्थितिमा थिईन, “हेर यो संयोग मात्रै हो…… ” बचेखुचेको ईज्जत जोगाँउदै मैले उसलाई भने। “त्यो पनि हुनसक्छ", उसले पनि स्थीतीलाई चर्काउन चाहेन र उठेर हिड्यो ।

साथी उठेर हिड्यो, तर म सोचन विवस भएँ के यो साच्चै संयोग मात्रै हो त ?
सानै छँदा सुन्थें “दिल्लीमा पानि परे नेपाली नेताले काठमाण्डौमा छाता ओढछन, त्यतिबेला कतीसम्म बिदेशिको ईशारा चल्थ्यो त्यो त ठ्याक्कै भन्न सकिन्न, तर अहिले त ख़ुल्ल्म खुल्ला Adviser वा Consultant नै जस्तो गरि हरेक साना तिना घटनाको रिपोर्टीङ गर्ने र “सल्लाह” लिएर मात्रै बोल्ने “कू-प्रचलन” शुरु हुन लागिसक्यो ।

भूमिगत हुदां “भारतीय बिस्तारबाद” को बिरोध गर्ने माओबादी नेता समेत, सिमा पारीबाट यौटा जोगी आउदाँ त्यसको अगि पछी लाग्नुले पनि हाम्रो परतन्त्रतालाई प्रष्ट्याउँछ । नत्र सशस्त्र क्रान्तीको नाममा हजारौँ मान्छे मार्न समेत पछि नपर्ने माओबादी बिचारधारा र पातन्जलीको योगमा कतै कुनै समानता र समिकरण भेटदिन म त ।

अर्का, महान कार्ल मार्क्स र लेलिनका अनुयायी नेताले अमेरिकी राजदूत भेटन आउदा आफ्नो माहान नेताको तस्बिर समेत झ्यालबाट फालेको कुरा पनि एक पटक स्मरण गरौं , अनि हामीलाई हाम्रा नेताको सिद्धान्त, महानता र स्वाभिमानको ज्ञान हुन्छ ।

यी अनि यो संग जोडिएका याबत कुराहरुको लेखा राख्दा थाहा हुन्छ हाम्रा नेता र प्रधानमन्त्रीले आ-आफ्ना Adviser र Consultant संग सल्लाह गरेर मात्रै बोल्छन अनि यस्तो स्थितिमा बिदेशमा बस्ने नेपालीले ति सबै यथार्थलाई “संयोग” भनेर पन्छिनु भन्दा अरु के गर्ने ?

त्यसो त ठरकी मानव स्वतन्त्रताको परम हिमायती हो र मानव स्वतन्त्रताको अगाडी मानव निर्मीत देशका सिमारेखालाई पनि यौटा बन्धन सम्झन्छ । तर जब सम्म सिमारेखाको जारी छ तबसम्म कुनै पनि यौटा ठुलो ज्यान बएको छिमेकिले आर्को सानो छिमेकीलाई निर्देशीत गर्न खोज्नु हुदैंन र सानो ज्यानवाला छिमेकिले पनि “धम्मरधुस” शरिरवालाले जे भन्यो त्यो मानिहाल्नु जरुरी छैन ।

दानमा आउने “सातु” वा भिक्षापात्रमा खस्ने सिक्का रोकीएला भनेर यसो गरेको हो भने अढाई करोड नेपालीको स्वाभिमानको अगाडी त्यो सातु र दक्षीणाको कति मूल्य छ त्यो भने सोच्नै पर्छ ।


November 23, 2007

नेपाल गम्भीर संवैधानिक संकटमा

संविधान देशको मुल काुनन जसले सम्पर्ुण्ा मुलुकलाई कानुनी राज्यमा रुपान्तरण गर्न मद्धत गर्दछ । तर आज तेहि संविधान नेपालको लागि औचित्यहिन भएको छ । हुन त यस अधि २०४७ सालको संविधानले पनि संवैधानिक संकट भोग्नु पर्यो । तेसको निकास राजनैतिक सहमतिको आधारमा वर्तमान अन्तरिम संविधानको निमाणवाट टुगो लागेको थियो ।

अन्तरिम संविधान २०६३ को प्रस्तावना भनिएको छ हामी र्सार्वभौमसत्ता र राजकीयसत्ता सम्पन्न नेपाली जनता,नेपाली जनताले २००७ साल पहिलेदेखि हालसम्म पटक पटक गर्दै आएका ऐतिहासिक संर्घष्ा र जनआन्दोलन मार्फत लोकतन्त्र, शान्ति र अग्रगमनका पक्षमा प्रकट भएको जनादेशको सम्मान गर्दै,देशमा विद्यमान वर्गीय, जातीय, क्षेत्रीय, लैंङ्गकि समस्याहरूलाई समाधान गर्न राज्यको अग्रगामी पर्ुनर्संरचना गर्ने सङ्कल्प गर्दै,प्रतिस्पर्धात्मक वहुदलीय लोकतान्त्रिक शासन व्यवस्था, नागरिक स्वतन्त्रता, मौलिक अधिकार, मानव अधिकार, वालिग मताधिकार, आवधिक निर्वाचन, पर्ूण्ा प्रेस स्वतन्त्रता, स्वतन्त्र न्यायपालिका तथा कानूनी राज्यको अवधारणा लगायत लोकतान्त्रिक मूल्य र मान्यताप्रतिको पर्ूण्ा प्रतिवद्धता व्यक्त गर्दै,नेपाली जनताको आफ्नो लागि आफै संविधान बनाउन पाउने र भयमुक्त वातावरणमा संविधान सभाको स्वतन्त्र र निष्पक्ष निर्वाचनमा सहभागी हुन पाउने आधारभूत अधिकारको प्रत्याभूति गर्दै, लोकतन्त्र, शान्ति, समृद्धि, अग्रगामी आर्थिक-सामाजिक परिवर्तन तथा देशको र्सार्वभौमिकता, अखण्डता, स्वतन्त्रता र स्वाभिमानलाई केन्द्रमा राख्दै,आजसम्मका क्रान्ति र आन्दोलनबाट प्राप्त उपलब्धीहरूलाई संस्थागत गर्न संविधानसभाबाट नयाँ संविधान नबनेसम्मको लागि राजनैतिक सहमतिबाट तयार भएको यो नेपालको अन्तरिम संविधान, २०६३ जारी भएको घोषणा गर्दछौं ।

तर प्रस्तावना मा भनिए झै न लोकतान्त्रीक शासन व्यवस्था को सुरुवात भयो न नागरिक स्वतन्त्रता, मौलिक अधिकार, मानव अधिकार, वालिग मताधिकार, आवधिक निर्वाचन, पर्ूण्ा प्रेस स्वतन्त्रता, स्वतन्त्र न्यायपालिका तथा कानूनी राज्यको अवधारणा लगायत लोकतान्त्रिक मूल्य र मान्यताप्रतिको पर्ूण्ा प्रतिवद्धता व्यक्त गर्दै,नेपाली जनताको आफ्नो लागि आफै संविधान बनाउन पाउने र भयमुक्त वातावरणमा संविधान सभाको स्वतन्त्र र निष्पक्ष निर्वाचनमा सहभागी हुन पाउने आधारभूत अधिकारको प्रत्याभूति नै भयो । धारा २ मा भनिए झै नेपालको र्सार्वभौमसत्ता र राजकीयसत्ता नेपाली जनतामा निहित भएन । जनताको नाममा केवल राजनैतिक सक्ती हरुले यसको भरपुर उपभोग गरे ।

संविधान निमाण गर्दा राज्यको दायित्व, निर्देशक सिद्धान्त तथा नीतिहरू अन्तरगत धारा ३३ मा उल्लेख भए अनुसार राज्यको दायित्व देहाय बमोजिम हुनेछ भनि उपधारा -क) मा नेपाली जनतामा अन्तरनिहित र्सार्वभौमसत्ताको व्यावहारिक प्रत्याभूति गर्ने विषयलाई आत्मसात गर्दै सम्वत् २०६४ जेठ महिनाभित्र स्वतन्त्र र निष्पक्ष रूपमा संविधान सभाका सदस्यको निर्वाचन सम्पन्न गर्न राज्यले सम्पर्ूण्ा ध्यान केन्द्रीत गर्ने भनिएता पनि सो निर्वाचन हुन सकेन । तर संविधानको संसोधन गरि मंसिर ६ गते निवाचन गर्ने भनिएता पनि सो समेत हुन नसके पछि सरकार मात्र हैन संविधान नै संकटमा परेको छ ।

धारा ३४. राज्यका निर्देशक सिद्धान्तहरूः अन्तरगत उपधारा -१) मा उल्लेख भएअनुसारको जनताको जीउ, धन, समानता र स्वतन्त्रताको संरक्षण गरी सामाजिक, आर्थिक एवं राजनैतिक क्षेत्र लगायत राष्ट्रिय जीवनका सबै क्षेत्रमा न्यायपर्ूण्ा व्यवस्था कायम गरी खुला समाजमा आधारित लोककल्याणकारी व्यवस्थाको अभिवृद्धि गर्नु राज्यको प्रमुख उद्देश्य हुनेछ । उपधारा -२) समाजमा शान्ति र व्यवस्था कायम गरी मानव अधिकारको संरक्षण र सर्म्बर्द्धन गर्दै र्सार्वजनिक हितको पर््रबर्द्धन गर्ने र स्वायत्त शासनको माध्यमद्वारा जनतालाई शासनमा अधिकाधिक मात्रामा सम्मिलित हुने अवसर जुर्टाई लोकतन्त्रका लाभहरूको उपभोग गर्न सक्ने व्यवस्था कायम गर्नु राज्यको उद्देश्य हुनेछ भन्ने मर्म निर्रथक भै सकेको छ ।

यसको मुख्य असफताको पछाडी राज नैतिक दल हरुनै हुन । सात राजनैतिक दलहरू र ने.क.पा.-माओवादी) बीचको सहमति वाट निमाण भएको यो अन्तरिम संविधान राजनैतिक सहमतिमा कालो वादल लाग्ने वितिक्कै करिव शुन्य को स्थितीमा थियो । तर जुन उदेश्यको लागि संविधानको निमाण भएको थियो त्यो नै कार्यान्वयन हुन नसक्दा नेपालमा गम्भीर संवैधानिक संकटमा परेको छ ।


एमालेको सदाको दोग्लेपन ; उसको दूर्भाग्य

-एकलव्य
केही समय अघि यही ब्लगमा एकजना साथिले लेख्नु भो, ‘एमालेले माओवादीलाई संसदमा साथ दिएर पुन: जंगल फर्कनबाट रोक्यो,अत: एमालेले रेस्पोन्सिबल भूमिका खेल्यो ‘ । तर मेरो विचारमा एमाले फेरि जिम्मेवार हुनबाट चिप्लियो ।

२०४६ मा काङ-बाम मिलेर नेपालमा बहुदल ल्याएपनि बामदलको सबैभन्दा ठूलो शक्ति मालेमा युद्दउन्माद नै बढी थियो । त्यसैले व्यापक जनमत आफ्ना पक्षमा हुँदा हुँदै केही पछि नेकपा मार्क्सवादीसंग जोडिएर बनेको एमालेले उग्रपन्थग्रस्त द्वैधचरित्र बोकेका राजनीतिक स्टण्टका क्रियाकलापहरु मार्फत राजनीतिमा अघि बढ्नुलाई आफ्नो राजनीतिक दर्शनको अभीष्ट ठान्न थाल्यो । यसको शुरुआत आँफै बसेर लेखेको संविधानलाई उसले ‘ आलोचनात्मक समर्थन’ गर्ने घोषणा गरेको एमालेले त्यसपछिका कुनै पनि समयमा संविधानका कुन कुन बुँदामा आलोचना थियो जनतालाई बताउन उचित नठानी चूपचाप रह्यो न त ती आलोचनात्मक धारा हटाउने कुरमा कुनै पहल नै आवश्यक ठान्यो । संसदमा ६९ सिट ल्याएर ठूलो प्रतिपक्षी दल बनेको जिम्मेवारीलाई एमालेका भिजनरी नेता मदनभण्डारीले यसरी निभाउन उचित ठान्नु भयो कि , आफ्ना समर्थक कर्मचारीहरूलाई आन्दोलित पारेर एक महिनाभित्र बहुमत प्राप्त गिरिजा प्रसादको सरकारलाई ढलाइ छाड्छु भन्ने कसमका साथ मुहिम छेड्नु भो । कर्तव्य वा भवितव्य जुन कारणले भए पनि घटेको मदन- आश्रित मृत्यू काण्डलाई देशव्यापी आन्दोलनको दावानलमा रूपान्तर गरेर एमालेले आफ्नो क्रान्ति र आन्दोलप्रियता साबित गरे पनि त्यसपछि आँफूले सरकार गठन गर्ने मौका पाएर सरकारमा बसेका बेला पनि त्यही मुद्दामा कानमा तेल हालेर बस्दै आफ्ना उग्र क्रियाकलापहरूको औचित्य केवल हिन्दी मुहावरा ‘टायँ टायँ फिस’ थिए भन्नेमै साबित गरिदियो । ऊ एकातिर जिम्मेवार प्रतिपक्ष बन्न पर्ने र अर्कोतिर क्रन्तिकारी रहनै पर्ने जरूरत महशूश गर्दै सदैव दोधारमा बाँच्दै नै रह्यो , र मुलुकले यसबाट केवल घाटा मात्रै सहन पर्‍यो।
पछिल्ला समयमा एमालेकोको यो द्वैध चरित्र कायम नै रहिरह्यो । जब राजाले देउबाको सरकार बर्खास्त गरेर सत्ता आफ्नो हातमा लिए, अब राजाले हामीलाई पालो दिन्छन भन्ने ठहर गर्दै ऊ आफ्ना महासचिवका लागि प्रधानमन्त्रीको कुर्चि माग्न नारायणहिटीको दक्षिण ढोकामा लाम लाग्न पुग्यो । अचम्म छ , जंगलमा रहेका माओवादीहरू पनि यति बेला राजाले आँफैलाई पालो दिन 'कू' गरेका हुन भन्दै जंगलको कुन कुनामा राजाका विश्वासिला दूत कुन बेला स्वर्णाक्षरले लेखिएको निमन्त्रणापत्र लिएर हाजिर हुने हुन भनि व्यग्र आँखा बिछाइरहेको थियो रे , कतै कामरेड प्रचण्डले नै यो कुरा स्वीकारेका छन् । किन गणतन्त्रका सच्चा बाहक आँफूमात्र हौँ भन्ठान्ने कम्युनिष्टहरू यति बिघ्न दक्षिणपन्थको भाट बन्न रुचाउँछन जब परिस्थितिमा आँफ्नोलागि लाभ देख्छन उनीहरू ?
एमालेले आँफूलाई सँधै नै उदारवादी लोकतन्त्र र कम्युनिष्ट पार्टी बनिरहने रहरको मझधारमा राखेर राजनीति गर्ने बाठो काग बन्न खोज्दा ऊस्ले अलि दूर्भाग्यको दाना आँफूलाई नसीब गराएको छ भन्ने कुरामा द्विविधा हुनु पर्दैन । एकताका , अमेरिकी राजदूतले बल्खू दरबारमा भेट गर्न जाँदा , मार्क्स, एंगेल्स , माओ, लेनिन र स्टालिन पाँच पाण्डवका फोटोहरू हत्तपत्त हटाएर कोठा उज्यालो पार्न मन पराउने एमालेले फेरि आफ्ना कार्यकर्ताहरूमा क्रान्तिको संचार गर्न पर्दा माओवादी भन्दा पनि ठूळो दाइ कम्युनिष्ट हामी नै हौँ भन्ने भाव पनि साथसाथै बोकेर चल्नु पर्ने वाध्यतामा जीउन रुचि राखि रह्यो । अहिलेको राजनीतमा आईपुग्दा , नखाऊँ भने दिनभरिको शिकार खाऊँ भने कान्छा बाबुको अनुहारको स्थितिमा माओवादीको साँठगाँठमा आँफूलाई फँसाएर एमालेले , माओवादीको बच्काना मागमा अन्तरिम संविधानलाई घरको न घाटको बनाउन आफ्नो बलीयो काँधको अर्थी दिएको छ । ऊ कुनै कुरामा प्रष्ट छैन भन्ने कुरा फेरि देखिएको छ । ऊ अरू कम्युनिष्ट पार्टीको चरित्र जस्तै अपजस लिन डराइहाल्छ , ढाँट्छ र कुरीकुरी हुने गल्ति गर्न पुग्छ । तर पनि एमालेले मुलुकलाई अधोगति गराउने ठूला खालका गल्ति गरेको छ भन्ने आरोप लगाउनु ज्यादति हुन्छ । उसले मुलुको प्रजातन्त्रोत्तर राजनितिमा ढलीमली गरी दुरावस्थामा धकेल्ने काङग्रेसीहरुको तुलनामा धरै कम गल्ति गरेको छ , तर एमालेको ढुलमुले चरित्रले उसलाई काङ्ग्रेसको विकल्प हुनबाट रोकिरह्यो।

अब उग्र कम्युनिष्टको दर्शन बोकेर शान्तिपूर्ण राजनीतिमा जोखाना हेर्न माओवादी सामेल भैसकेको अवस्थामा , दुईबटा उत्तिकै प्रभावसाली कम्युनिष्ट पार्टीहरू देशको राजनितिमा रहनु उचित हुन्न । २०४६ पछिको डेढ दशकमा एमालेले आँफूलाई साम्यवादी काँचुलीबाट निकालेर उदारवादी समाजवादी ( लिबरल सोशलिष्ट ) पार्टीमा रूपान्तर गरेर विश्वमान्य उदारवादी लोकतन्त्रका पक्षमा उभिएको दलको रूपमा सप्रमाण देखाउन सकेका भए , देशको राजनीतिको नेतृत्वमा अद्यपि एमाले नामले चिनिने पार्टीका नेताहरू बिराजमान भैसकेका हुन्थे र विदेशी शुभेच्छुकहरू र मुलुकवासीले समेत काङ्ग्रेसी अकर्मण्यताका विकल्पमा अर्को बलीयो प्रतिपक्षमाथि भरोसा गर्न सिकिसकेका हुन्थे । नेपालको वर्तमान राजनितिमा अद्यावधि कायम रहेको अस्थिरताको मुख्य कारक काङ्ग्रेसको भिजन बिहीन र अकर्मण्य राजनिति त हुँदै हो तर त्यसको विकल्पमा एउटा सच्चा लोकतान्त्रिक दलको अस्तित्व नहुनु पनि उत्तिकै खट्केको कुरा हो । किनभने स्वदेशी वा बिदेशी लोकतन्त्रवादीहरूले कम्युनिष्ट नाम बोकेको पार्टीलाई लोकतान्त्रिक विकल्पको रूपमा स्वीकार गरिहाल्न मन पराँदैनन् । एमालेसंग जनाधार छ र यो जनाधारलाई उससंग इच्छाशक्ति भएको भए गएको १५-१७ वर्षमा नेपालि लोकतन्त्रका फलदायी बनाउन पर्योग गर्न सक्थ्यो, तर उसको ढुलमुले चरित्रले उसलाई कम्युनिष्ट धङधङीबाट मुक्त हुन दिएन , यसरी न त ऊ पूरा कम्युनिष्ट रहन सक्यो न त लोकतान्त्रिक राजनीतिको भरोसा लाग्दो विकल्प नै । तर अब खाँटी कम्युनिष्ट हौँ भनेर माओवादीले राजनीतिक मझेरीको एउटा कुनामा बलीयो कब्जा जमाइसकेको वर्तमान हालतमा भने एमालेलाई परिचय र अस्तित्वको संकट पैदा भैसकेको छ या त काङग्रेसी चरित्रको मध्यपन्थी पुँजीवादी पार्टी बनेर समाजवादी फूर्को झुण्डाएर बाँचिरहने कि माओवादीमा बिलय भएर जनवादी नेपालको मार्गचित्रमा रमाउने । यही मझधारमा बहँदा बहँदै एमालेले ,माओवादीले संविदानसभाको चुनाव रोक्न राजनैतिक स्टण्टका रूपमा प्रयोग गरी कथित संसदमा राखेका गणतन्त्रको घोषणा र पूर्ण समानुपातिक निर्वाचन प्रणाली घोषणा गर्नुपर्छ भन्ने मागमा एकाकार हुने मौका पाएको छ । यसो गर्दा माओवादीलाइ त कुनै जिम्मेवारी थिएन उसलाई संसदीय पद्दतिको बिजोग देखाउन थियो , गर्यो , तर एमाले फेरि आँफैले बनाएको अन्तरिम संविधान र माग गरिरहेको संविधनासभा चुनावको शिघ्रताका विपक्षमा माओवादीसंग उभिन पुग्ने बिजोग मोडमा भने उभियो । हेरौँ नेपालीको राजनीतिको यो कन्तबिजोगको गन्तव्य कहाँ पुगेर रकिने हो ।

November 19, 2007

गुच्चा खेल्न मन लाग्यो!

गुच्चा खेल्न मन लाग्यो!

आमा! लुच्चा भै गुच्चा खेल्न मन लाग्यो,
छुच्ची संग नबोल्ने छुच्चा हुन मन लाग्यो।

ह्वाग्रा** खेल्दा खेल्दै बाहुलाले नाक पुछ्नुको आनन्द,
पाङ्ग्रा गुडाउदै खस्केको कट्टु तान्नुको आनन्द,
मैले यो देशमा
यो परदेशमा
यो उमेरमा,
यो अंधेरमा
रोजेर कहाँ पाउनु?
खोज्न कहाँ धाउनु?
आमा फेरि पनि,
तेल कासा खेल्न मन लाग्यो,
झेल गर्ने पासा खेद्न मन लाग्यो।
पानदस* मा तुहुउ तुहुउ कराउदै
गाब:दोब** मा आसरा दिदैं
फेरि एक चोटी पारी जित्न मन लाग्योआमा,
लुच्चा भै गुच्चा खेल्न मन लाग्यो,

नाराँचाको बारीमा अंबा चोरेर स्वाद,
हाराँचाको भर्‍याङ चोरी शिबरात्री मनाएको याद
अझै ताजा छ,त्यसैले फेरि,
एकपटक यो राहुले बच्चा हुन मन लाग्यो
छुच्ची संग नबोल्ने छुच्चा हुन मन लाग्यो।
*( डन्डि बियो)
**गुच्चाको एक खेल

November 17, 2007

चर्पी महात्मय




- नेपालियन

चर्पी भने पछि त कसैलाइ शब्दै गनाउंछ। यो लेखै गनायो भने चाहीं नाक थुनेर पढम है। तर नाक थुने पनि यो नभै हुदैन। सब भन्दा शक्तीसाली को छ भन्नुहोस त ? अम्रिका ..बम..बन्दुक..अंह कुनै पनि होइन। लु नाक थुन्नेले कुरो मिलाए..हो दिशा ,पिशाब। कसैले रोक्न सक्छ यो बस्तुलाइ?इन्द्रेका बाउ चन्द्रे पनि दिशा लागे पछि लुरु लुरु चर्पि तिर सोजिन्छन। गाम घर तिर त यो कुन चराकोनाउ हो थाहै छैन। "गाउं आयो कि गु गनायो, गु गनायो कि गाउं आयो"। गाउंको पुछारको चउर नै चर्पी।तपाइको शहरिया साथी हरायो भने गन्ध सुग्धै आउनु भन्नुहोला,ठ्याक्कै गाउ पुर्याउछ, त्यो कम्पास,जिपि एस केही चाहिदैन। गाउनै गनायो भनेर गोराहरुले चर्पी बनाउन सल्लाह दिएछन। अब त्यस्ता सल्लाह हाम्लाइ कति दिए कति। भारतका राजदुत त सल्लाह दिन ठ्याक्कै वालुवाटार पुग्छन। सल्लाहले धनि हुने भे सबभन्दा धनि हामी नै हुन्थेम। के मान्थे सल्लाह। अनि त गाउं भरी नै चर्पीको बाकस दिएछन। एक महिना पछि हेर्ने गएको त एउटाले त्यो बाकसमा तल बाट दाउरा राखेर कुंडो पकाउदै रहेछन। बिचरा भैंसि चर्पीको चीया खादा खादा हालत खराब। त्यत्रो ठुलो चौउर हुदा हुदा त्यो सानो गनाउने कोठामा कोइ जान्छ त ? त्यइ भएर त बाटोमा कहीं चर्पी हुदैन। त्यत्रो त्रिशुली छ, हाम्लाइ चर्पीको के खांचो। यसो झ्यागं तिर छिरे भैगो नि। मुंगिलिग पुग्न पाको छैन, कराउने थालीहाल्छन"हजुर दिशा,पिशाब यता"। अब भोकले पेट करा्गं कुरुगं गरिसक्यो चर्पी गएर के गर्ने ? कराउन किन छोड्थे त,तेइ चर्पीले तिनीहरुको पेट पालेको छ। यस्तै छ हेर्नुहोस चर्पीको कथा। कती छन मान्छे काठमानडुमा,चर्पि चाहीं तेइ रत्नपार्कमा। त्यो पनि लाइनमा बस्यो "दिशा पहिला कि चर्पी पहिला"। के कुरो गराइ भो र ?एक जना साथी पहिलो पटक अमेरीका पुगेछन,एयरपोर्ट पुग्ने बितिक्कै चर्पी चाहिएछ। सारा एयरपोर्ट खोज्यो,आराम गर्ने कोठा(रेस्ट रुम) चाही कती कती, त्यो पनि लोग्ने मान्छे र आइमान्छे लाइ छुट्टा छुट्टै, चर्पी एउटो देखेनछ। बिचरोलाइ परेछ अम्रिकी मोटा भएका यती धेरै आराम गरेर पो रहेछ।अस्ती काम पुग्न पाएको थिएन, ठ्याक्कै आयो चर्पीको इतिहांस। २०० बर्ष अघी अम्रीकाको सेतो घरमा (बाइट हाउस) राष्ट्रपती पनि लुरुलुरु चौर छेउको चर्पी घरमा जान्थे रे। हाम्रा मुन्तरी अहिले पनि लोटा लिएर बालुवाटारको खोल्सामा जान्छन कि जस्तो लाग्छ। यो अल्ली भयो, यसलाइ यसो मिलाम है। हाम्रा प्रधान मुन्तरी अझै पनि बाल्टी लिएर नुहाउन चर्पी छउकै घरमा जाने चाइ पक्का हो,नपत्ताय फुन गरेर सोधम।


November 15, 2007

फेरि संसार घुम्दा

~ Prajwol Bhattarai
नमस्कार, मेरो नाम पेद्रो मार्टिनेज हो, तर मलाइ सबै जनाले साधरणतय Swallow-tailed Kite भनेर चिन्दछन । मिसिसीपी नदीको वर पर उडेर नै मेरो दिन चर्या बित्ने गर्द्छ । अमेरिकिहरुले पहिल्यै बुद्धि पुराएकाले मेरो बास स्थानको भने राम्रो संरक्षण भएको छ, होण्दुरस बाट आएको रमिरेज को परिवार पनि यहि बास स्थानको कारणले आजकाल यतै छन् । खोला छेउ घना Bottomland Hardwood जंगलको कारण आहारा र मनोरन्जनको केहि कमी छैन । खुला आकासमा स्वच्छन्द रुपले उड्न पाउनुको पनि मजै बेग्लै छ, तर बेला बखत PFV (Private Flying Vehicles) को भने खुब हेक्का राख्नु पर्द्छ है । अस्ति मात्र इभा मेन्देज PFV संग ठोकिएर दुइ महिना थाला परि, भाग्यमानी रहिछे मोरी कसो ज्यान भने गएन, पोहर लुइस इनरिके को जस्तो । हुन पनि कति बढेका PFV, फोकटमा घाम बाट चल्छ भन्दैमा परिवारको सबै ले बेग्लै उडाउने हैन नि, खुरुक्क MFT (Mass Flying Transit) चढे भइ हल्थ्यो नि ।
मेरो जीन्दगी यसै गरि रमाइलो संग बितिरहेको थियो, तर भाविको खेला मेरो जीवनमा पनि एउटा अभुतपुर्व तुफान नै आयो । झन MFT को बखान गर्दै हिंदेंको, त्यहि संग अकस्मात ठोकिन पो पुगेछु । बरु PFV संग ठोकिएको भए नि हुन्थ्यो जस्तो लाग्यो, मार त कम पर्थयो । इन्तु न चिन्तु भएर म त सिधै तल झरेछु, म झर्दै गर्दा MFT बाट एउटा केटो DSLR ले मेरो तस्बिर खिच्दै गरेको मात्र थाह छ, त्यस पछिको पुरै scene नै गायब भयो मेरो मस्तिस्क बाट । रमिरेजले भनेको पुरै २ हप्ता पछि मात्र आंखा खोलें रे मैले, धन्न बांचिएछ बाबा । शाररिक चोटपटकले गर्दा आजकाल पुरै Nest Rest मा छु । दुखाइ त स्वभाविक नै हो, तर सुत्दा भने मलाइ अनौठो Flashback जस्तो आइरहन्छ: कहिले म भ्यागुता भएको, कहिले गोहि, कहिले माकुरा त कहिले उडुस । हे प्रभु, NightQuil ले पनि छुन छोडेछ पटक्कै निंद्रा लाग्दैन । रात मा निंद्रा नपरेर पनि होला, निको हुन झन गर्हो भै रहेको छ । हिजो राति त अति नै भयो, मैले Flashback मा आफु मान्छे भएको पनि देखें । समस्या बाट भागेर केहि हुने वाला जस्तो लागेन मलाइ, बरु Flashback मा गएको समयमा अझ ध्यान बढाए केहि प्रगति हुन्छ कि जस्तो लाग्यो, १ महिना सम्मको निरन्तर प्रयास पछि बल्ल कुरा छर्लंग भयो ।
अब मेरो जिन्दगी कुनै हिन्दी सिनेमाको भन्दा कम रहेन, MFT संगको ठक्करले मलाइ मेरा पुर्व जन्मका स्मिर्ति हरु दिलाएको रहेछ । आज भन्दा झण्दै हजार बर्ष अघि म पनि मान्छे नै रहेछु, अब अर्को ८४ लाख जुनि पछि मात्र फेरि मेरो मानिस भएर जन्मने पालो आउने रहेछ, भ्यागुता, गोहि, माकुरा, उडुस इत्यादि मेरै फरक फरक जुनि रहेछन । मानिस संसारकै सर्वश्रेष्ठ जीव भएर पो हो कि मलाइ आफ्नो मानव जुनि कै Flashback मा रमाउन मन लाग्छ, क्या मोज पो गर्दा रहेछन् इ मानिसहरु,अहिले पो बल्ल थाह भयो । कुनै बेला म पनि संयुत्त राज्य अमेरिका को दक्षिण मा बसेको रहेछु, त्यति खेर त यो थाउं मा गोरा हरु धेरै थिए, आहिले त हिसप्यानिक को बहुल्यता रहेछ । त्यस पछि भारतिय, चिनिया र अफ्रिकन रहेछन्, नेपाली पनि कति बढेका, म हुंदा त यहां नगन्य नेपाली मात्रा थिय । पुरै अमेरिका घुमेर हिंडे, सबै तिर त्यस्तै पुरै socio-economic परिवर्तन । बल्ल बुझें मेरो नाम किन पेद्रो मार्टिनेज रह्यो भनेर । भएन बा, एक चोटि नेपाल जान मन लाग्यो, जे भए पनि म मानिस हुंदा जन्मेको देश ।
हुन त मेरो लामो दुरी सम्म सजिलै उड्ने सक्ने क्षमता छ, तर पुरै Atlantic महासागर नाग्ने आंट भने आएन । यसो खोजी गर्दा न्यु योर्क देखि फ्रान्स को Bordeux सम्म Atlantic महासागर भित्र बाट चल्ने URN (Under-water Rail Network)बारेमा थाह भयो । ध्वनिको गतिमा चल्ने यो रेल को कार्गो मा सबै को आंखा छल्दै लुकें, हुन त रेलले एकै छिनमा नै पुराएछ, तर Claustrophobic भएर पो हो कि मलाइ चाहिं सात जुनि झैं लाग्यो । रेल बाट निस्के पछि एसो युरोप भ्रमणमा निस्कें, युरोपमा पनि गोराहरु नगन्य मात्रा मा भेटिए, अफ्रिकनहरु को बहुल्यता रहेछ, अनि भारतिय र चिनिया । यता पनि अमेरिकामा जस्तै ब्यापक समाजिक परिवर्तन भएको रहेछ, नेपालीहरु पनि छ्याप्-छ्यप्ति रहेछन । पहिला फ्रांसको Marseille देखि जापान सम्म जाने URN थियो रे, Marseille बाट खाडी राष्ट्र हुंदै जापान जाने । खाडि राष्ट्रहरुले समुद्रमा पनि मानविय जमिन बनाएकाले त्यो क्षेत्रमा भने रेल जमिन माथि बाटै कुदने रहेछ, ४०० बर्ष अघि तेलको मुहान सुके पछि त्यताको शेखहरु पुष्त पैसा कमाइ अरु नै देश सरेछन्, अनि आरु गरिब जनता पनि पेट पाल्न अरु नै तिर पलायन भएछन । आहिले त्यो क्षेत्र पुरै खालि छ, रेलको लिगमा जमेको बालुवा सफा गर्न समस्या परेको ले URN अहिले त्यता बाट चल्दैन । अहिले युरोप बाट जापान जान लाइ सबै भन्दा सजिलो उपाय स्पेन बाट URN लिएर पहिला दक्षिण अफ्रिका जाने अनि त्यता बाट फेरि अर्को URN समातेर जपान पुग्ने रहेछ ।
URN बाट दक्षिण अफ्रिका पुगे पछि अफ्रिकन महादेश घुम्न उडें, उत्तर तिर त पुरै विरान रहेछ, सायद हिरा र तेल पाउन छोडे पछि सबै कामको लागि युरोप तिर लागे । दक्षिण अफ्रिकामा भने भारतियहरुको बोल बाला रहेछ, कपडा र गहनाको विश्व भरि ब्यापार गर्दा रहेछन । अफ्रिका घुमे पछि म फेरि URN को कार्गोमा लुकेर जापान तिर लागें । जापानमा पनि जन्मदर युरोपको जस्तै कम थियो, अझ त्यस माथी जापानले बिदेशीलाइ नागरिकता पनि दिंदैनथ्यो, त्यसैले जापानको समाजिक अवस्था कस्तो होला भनेर हेर्न म उत्सुक थिए । जापान पुगेर घुम्दा त जापान मा तन्न जापानीहरु नै रहेछन, पछि बुझ्दा त तिनिहरु जापानी हैन चिनिया पो रहेछन्, ५०० बर्ष अघि देशमा जनता नै नभए पछि बाध्य भएर चिनियाहरुलाइ नागरिकता दिइ झिकाउन परेको रहेछ । जापानमा पनि मनग्यै नेपालीहरु देखिए । मलाइ अब नेपाल कस्तो होला भनेर सार्है खुल्दुली बढ्यो, जापान बाट दायां वायां केहि नहेरि चिन हुंदै नेपाल तिर उडें, पुरै २ हप्ता लाग्यो मलाइ बिशाल चिन नागेर नेपाल पुग्न लाइ ।
नेपाल सरर उडेर हेर्दा त आधा बिहार आधा चाइना टाउन जस्तो रहेछ । पहिला पशुपतिनाथ को दर्शन गर्छु भनेर बागमतिको तिरै तिर उडेर पशुपति गए, मुख्य मन्दिरलाइ छोडेर अरु भागमा मन्दिर घेर्ने गरी दक्षिण यसियाकै सबै भन्दा ठुलो Pashupati Mall बनाएका रहेछन । चिनियाले नगरे पनि कम से कम बिहारीहरुले त यो काम को बिरोध गर्नु पर्थयो । सबै जना नेपालीहरु मैले जस्तै समस्याको सामना नगरी बिस्तारै बिस्तारै बिदेश पलायन भएका रहेछन । पहिलाको नेपाल बारे संम्झेर बसि रहंदा ३-४ वटा चराहरु आए अनि मलाइ टुरिष्ट भन्ठानेर भने " अरे भाइ, रहने के लिए Nest होटेल चाहिए?" मैले बिशुद्ध नेपालीमा "मलाइ चांहिदैन, म यै देशको हो" भने । मेरो नेपाली सुने पछि सबै ले एकै स्वरमा भने " अरे, ए त्यो museum breeding center से भागके आया लग्ता हे.....................
(यो लेख http://kamaladi.blogspot.com/ मा पहिलै प्रकासित भैसकेकोछ ।)